بن مايه هاي تفكر و فلسفه زرواني در شاه نامه فردوسي

The origin of Zarvani idea and philosophy in Shahnameh Ferdowsi

بشر، از ديرباز در جست وجوي سرچشمه حيات خويش و مبدا آفرينش جهان بوده و با تعمق در عالم هستي، سعي در گشودن راز دهر داشته است. پس از ظهور زرتشت در ايران و پيدايش آيين مزدايي، هم واره «اهورامزدا» و «اهريمن» به عنوان دو مبدا براي كاينات و آفريننده خير و شر تلقي مي شدند. ليكن شواهد و مداركي وجود دارد كه نشان مي دهد پيش از اعتقاد به ثنويّت در ميان ايرانيان، انديشه يكتاپرستي (بر مبناي اصالت زمان) نيز ذهن ايرانيان وحدت طلب را مشغول داشته است. اعتقاد به «زروان» (خداي زمان) پيامدهايي بي شمار داشت كه بيش از همه اعتقاد به سرنوشت، بخت و سهم از پيش تعيين شده، تا قرن ها انديشه ايراني را تحت سلطه خود داشت. اين تفكر در ميان شاعران، انديش مندان و نيز فلاسفه و متكلمان ايراني نفوذ كرد. از اين ميان، فردوسي، حماسه سراي بزرگ ايراني، هم چون ديگران از اين سرچشمه فكري مستثني نبوده است و فرض آن وجود دارد كه جبرگرايي در شاه نامه فردوسي پيش از همه، ريشه در زرواني گري دارد. در اين جستار ابتدا گذري خواهيم داشت بر انديشه و فلسفه زروانيسم در ايران باستان و قبل و بعد از زرتشت، سپس با ذكر شواهدي از اثر ماندگار حماسي ايران ـ شاه نامه ـ به بن مايه هاي فلسفه زرواني در اين اثر اشاره خواهيم كرد

Since antiquity, man has been in search of his life’s fountainhead and the origin of creation and with reflection on this world has tried to unravel its mystery. After coming of Zoroaster in Iran and appearance of Mazdai rite, Ormazd and Ahriman have been regarded as two poles of creation and creators of good and evil. However, there are evidences and documents demonstrating that before believing in dualism, the idea of monotheism based on the unity of time preoccupied the mind of Iranians. Belief in Zarvan, god of time, had numerous consequences more than anything else, belief in fate (destiny), and predestined lot seized the mind of Persians for centuries. This idea penetrated through the minds of Iranian poets, thinkers and philosophers. Among them, Ferdowsi, the great Iranian epic poet, like others was no exception. It is assumed that determinism in Shahnameh more than anything else has roots in Zarvanism. In this article, first the origins of the idea and philosophy of Zarvanism in Old Persia, before and after Zoroaster is sought, then with citing evidences from Shahnameh, the roots of Zarvani Philosophy is pointed out.