تبيين رابطه «عمل و پاداش» در مثنوي معنوي مولوي

Mowlana’s Masnavi

«عمل»، در كنار اعتقاد قلبي و اقرار زباني، يكي از سه پايه دين‌ورزي را تشكيل مي‌دهد و در واقع بدون آن همه سلوك ديني و معنوي انسان مختل مي‌شود. مولانا ازجمله عارفاني انديش‌مند است كه در سرتاسر كتاب ارج‌مند خود، مثنوي معنوي، توجهي فراوان به مساله «عمل» كرده است. سخنان او در اين باره آن قدر گسترده و ژرف است كه طرح همه آن‌ها در حوصله يك مقاله مختصر نمي‌گنجد و از آن‌جا كه بخشي عظيم از سخنان مولانا در اين مورد، به پاداش عمل اختصاص دارد و او از زواياي مختلف اين مساله را بررسي كرده است، در مقاله حاضر مساله «رابطه عمل و پاداش آن» را در مركز توجه خود قرار داده و كوشيده‌ايم سخنان او در اين زمينه را گردآوري، دسته‌بندي و تحليل كنيم. بطور كلي مي‌توان گفت كه مولانا در مورد رابطه عمل و پاداش آن، مسايل زير را مطرح كرده است: فناناپذيري اعمال، بي‌پاسخ نماندن اعمال، يگانگي پاداش و عمل، پيوند رنج‌ها و قبض‌هاي روحي با كارهاي ناپسند، تجسم اعمال، حبط اعمال، كافي نبودن عمل براي دستيابي به حقيقت (ترك عمل)، گسترش مهارناپذير آثار عمل و بالاخره عمل بلاعوض. پيش‌گفتار مقاله هم به بحثي آسيب‌شناسنانه در مورد نگاه جامعه ايراني به مساله عمل و پاداش اختصاص يافته و سه آسيب اساسي در اين زمينه را معرفي كرده است: جداسازي عمل از پاداش آن، اعتقاد به ملازمت ايمان و بدبختي در دنيا و بالاخره بي‌توجهي به فرهنگ كسب و كار.

Act alongside solemn belief and verbal acknowledgement constitutes one of the three pillars of Religiosity and in fact without it the spiritual path of man comes to a halt. Mowlana is among the eminent mystic thinkers who has paid much attention to the issue of ‘Act” throughout his noble oeuvre Masnavi. His accounts in this regard are so vast and deep that presenting them is beyond the scope of this article but since a large part of Mowlana’s sayings is concerned with the rewards of act and he has analyzed this issue at length from different angles hence the present article concentrates on the relationship between deed and its reward attempting to compile, classify, and analyze his ideas on this issue. In general, he puts forward the following concepts: Indestructibility of deeds, definite reward in return for deeds, unity of deed and reward, the relationship between suffering and spiritual seizure with misconduct, visualization of deeds, dreadful mistaken deeds, inadequacy of deed for attainment of the truth (non-action), the inevitable spreading of traces of deeds, and finally an act without expectation of a reward.