تبيين برهان معرفت نفس؛ بر مبناي حديث «من عرف نفسه فقد عرف ربه»

An Inquiry into the Demonstration of Self-Knowledge on the Basis of the Tradition "He who knows himself knows his God"

حديث شريف «مَنْ عَرَفَ نفسَه فقد عَرَفَ ربَّه» از جمله احاديث مشهوري است كه در زبان انديشمندان مسلمان، اعم از حكما، عرفا، مفسران و اهل حديث، رايج و تبيين آن همواره موردنظر بوده است. اين بزرگان در تبيين تلازم معرفتي نفس و حق، برآن‌اند تا وجه ملازم را دريابند، و بيان كنند كه اساساً چرا معرفت نفس، ما را به معرفت حق مي‌كشاند، و چگونه معرفت نفس، مستلزم معرفت حق است. در اين راستا، از حديث مزبور، دو قرايت اصلي امتناعي و امكاني ارايه شده است و در قرايت امكاني با روش‌هاي تجربي، فلسفي، عرفاني و ديني (قرآني) به نحوه ملازمه معرفت نفس و معرفت رب پرداخته‌اند. ما در اين مقاله با روش اسنادي ـ تحليلي اين حديث و تبيين‌هاي آن را بررسي و نيز برهان معرفت نفس را بر مبناي اين حديث تبيين مي‌كنيم.

The Prophetic tradition, "He who knows himself knows his God", is one of the well-known traditions that Muslim thinkers including philosophers, gnostics, commentators, and traditionalists often cite and try to shed light on. In expounding the correlation between self-knowledge and Divinity, these scholars strive to understand how these two are correlated and explain why self-knowledge essentially leads to the knowledge of Divinity and how self-knowledge contributes to the knowledge of Divinity. Two interpretation of this tradition have been given impossibility-based and possibility-based. In possibility-based reading, experimental, philosophical, gnostic and religious methods have been adopted to study how self-knowledge is correlated with the knowledge of God. Using a documentary-analytical method, the present paper studies and explains this tradition, and expounds the demonstration of self-knowledge in the light of this tradition.