بررسي تطبيقي جبر و اختيار از منظر امام خميني و فخر رازي

A Comparative Analysis of Determinism and Free Will from Imam Khomeini and Fakhr Raziʹʹs Viewpoints

امام خميني و فخر رازي دو تن از انديشمنداني هستند كه هريك با رويكردي ويژه و اصول كلامي متفاوت مسيله جبر و اختيار را بررسي كرده‌اند و آرايي متفاوت را ارايه داده‌اند. فخر رازي كه تبحّر و مهارتي ويژه در قلمرو كلام دارد، با رويكرد كلامي اشعري، به جبر تمايل دارد؛ بيشتر به نقل استناد مي‌كند و از براهين عقلي، كمتر بهره مي‌جويد؛ از سوي ديگر امام خميني، به‌دليل اهميتي كه براي اين مسيله قايل بوده، در مقام متكلمي شيعي، كوشيده است كه ابعاد گوناگون اين مسيله را تبيين و تحليل كند و ريشه‌هاي فلسفي ـ كلامي و روايي آن را پي بگيرد. ارايه ديدگاه متعادل‌تر از جبر و اختيار از سوي امام? كه همان امر بين الامرين است، بنابر اصول اعتقادي و مباني عرفاني او و با رويكرد عقلي و نقلي به اثبات مي‌رسد. نوع تحقيق در اين مقاله توسعه‌اي و روش انجام آن به صورت اسنادي و توصيفي با تاكيد بر تحليل محتواست.

Imam Khomeini and Fakhr Razi are two thinkers who dealt with determinism and free will and each one adopted a special approach and different theological principles, and displayed different views. Adopting an Ahʹarite theological approach, Fakhr Razi, who enjoyed a considerable expertise in theology, showed marked tendency towards determinism and relied more on proofs from transmitted science than intellectual ones. On the other hand, due to the special attention given by Imam Khomeini to this subject he tried, as a Shiah theologian, delve into the different aspects of this question and explore its philosophical and theological origins. Imam Khomeini provides through transmitted and intellectual evidence a more balanced view on determinism and free will, represented in the idea of intermediate position, between determinism and free will, which corresponds to his principles of faith and mystical foundations. This paper is a kind of developmental research in which a documentary–descriptive method is used and content analysis is given.