شرطي اتفاقي نزد منطق‌دانان مسلمان

Casual Conditional According to the Muslim Logicians

معروف است كه «شرطي اتفاقي» در منطق اسلامي به دو معنا به كار رفته است: «اتفاقي عام» و «اتفاقي خاص». اما با نظر به آثار منطق‌دانان مسلمان، در مي‌يابيم كه اين دو معناي «شرطي اتفاقي» به دو صورت گوناگون تفسير شده‌اند: هر كدام از اتفاقي عام و خاص، گاهي به شرط «عدم لزوم» و گاهي بدون «شرط لزوم» در نظر گرفته شده‌اند. ما اين دو تفسير را «اتفاقي بشرط‌لا» و «اتفاقي لابشرط» ناميده‌ايم. از سوي ديگر، نشان داده‌ايم كه مثال‌هايي در آثار منطقي بزرگان ما وجود دارد كه با هيچ يك از معاني ياد شده براي «اتفاقي» مناسبت ندارد و تنها تفسيري كه از آن‌ها مي‌توان ارايه داد «استلزام مادي» يا «استلزام تابع ارزشي» مورد اشاره در منطق جديد است. ما اين معنا را «اتفاقي اعم» ناميده‌ايم. در اين مقاله، معناي ديگري براي شرطي اتفاقي يافته‌ايم كه در زبان طبيعي كاربرد دارد اما در آثار قدما و معاصران، اشاره‌اي به آن نمي‌يابيم و آن اتفاقي‌هايي است كه مقدم آن‌ها كاذب يا ممتنع است و ما آن‌ها را، به اقتباس از «لزومي لفظيِ» خواجه نصير، «اتفاقي لفظي» ناميده‌ايم.

It is well-known that “casual conditional” in Islamic logics has been used with two meanings: “specific conditional” and “general conditional”. However, viewing the works of the Muslim logicians, we find out that these two meanings of “casual conditional” have been interpreted in two various ways: each of the general and specific conditionals is sometimes interpreted as the condition of “non-necessity” and sometimes as without “condition of necessity”. We have named these two interpretations as “negatively conditioned casual” and “unconditioned casual”. On the other hand, we have indicated that there are examples in our great figures’ works of logics, which are not consistent with any of the above-mentioned meanings for “casual” and the only interpretation that can be presented of them is “material implication” and “truth-functional implication” referred to in modern logics. We have named this meaning as “most general casual”. In this article, we have found another meaning for casual conditional, which is used in natural language, but we do not find any reference to it in the earlier and contemporary works, and those are the casuals whose premise is false or impossible. Borrowing the idea of “verbal implication” from Khawja Nasir, we have named them “verbal casual”.