تجزيه ژنتيكي صفات موثر بر كيفيت پخت دانه در پنج رقم برنج ايراني

Genetic analysis of grain quality traits in five Iranian rice varieties

توجه به كيفيت پخت مناسب دانه برنج در توسعه واريته‌هاي پر محصول، يكي از اهداف بسيار مهم در اغلب برنامه‌هاي اصلاحي جهان مي‌باشد. ولي در مورد پايه ژنتيكي صفات تعيين كننده كيفيت پخت ارقام صدري ايراني اطلاعات نسبتاً ضعيفي وجود دارد. بنابراين تحقيقي در موسسه تحقيقات برنج رشت براي تخمين قابليت تركيب پذيري عمومي، اثرات ژنتيكي و سيتوپلاسمي براي صفات تعيين كننده كيفيت پخت شامل ميزان آميلوز( AC )، درصدثبات و قوام ژل (GC) و درجه حرارت ژلاتيني شدن(GT) انجام گرفت. در اين تحقيق از داي آلل كامل 5×5 بين دو رقم محلي (هاشمي و علي‌كاظمي) و سه رقم اصلاح شده (نعمت،خزرو سپيدرود) استفاده شده است. نتايج نشان دادند كه هر سه صفت مورد برسي تحت تاثير اثرات سيتوپلاسمي قرار دارند. وراثت‌پذيري صفات مقدار آميلوز، درجه حرارت ژلاتيني شدن و درصد ثبات و قوام ژل به ترتيب71/90 75 و 04/56 بودند. ميانگين درجه غالبيت در هر سه صفت كمتر از يك است، بنابراين سهم اثرات افزايشي بالاتر از اثرات غير افزايشي بود كه وراثت پذيري خصوصي نيز اين مطلب را تاييد مي‌كند. ژن‌هاي افزايش‌دهنده مقدار آميلوز و كاهش دهنده غلظت ژل و درجه حرارت ژلاتيني شدن به صورت غالب عمل مي‌كنند. به علت پايين بودن اثرات غالبيت و محيطي انتخاب جهت بهبود صفات كيفي موفقيت آميز خواهد بود. بهترين تلاقي‌ها جهت تشكيل جمعيت متفرق و انتخاب براي دستيابي به ارقام خوش كيفيت علي كاظمي× هاشمي، علي كاظمي× نعمت هستند. همچنين رقم خزر درجه حرارت ژلاتيني را در نتاج حاصل از خويش كاهش خواهد داد. رقم علي كاظمي غلظت ژل را در نتاج حاصل از تلاقي با ساير ارقام افزايش مي‌دهد. در برنامه‌هاي اصلاحي بايد دقت كافي در مورد انتخاب والد مادري (بخاطر وجود اثرات سيتوپلاسمي) در تلاقي‌هايي كه براي اين قبيل صفات كيفي صورت مي‌گيرد اعمال گردد.

Incorporation of superior grain and cooking quality characteristics in the development of high yielding varieties has now become an essential component in rice breeding programs across the globe. However, there is still lack of basic genetic understanding pertaining to rice cooking quality traits of ‘Sadri rices’ of Iran. Therefore, a study was conducted at RRII, Rasht, Iran to estimate the combining ability, gene and cytoplasmic effects for three determining cooking quality traits i.e. amylose (AC), gel consistency (GC), gelatinization temperature (GT) by complete diallel analysis utilizing 2 traditional landraces and 3 improved varieties. The results clearly showed cytoplasmic effects governing all the three traits. Narrow sense heritability for AC, GT and GC were 90.7, 75.0, and 56.0 respectively. Increasing amylase and decreasing gel consistency and gelatinization temperature genes were dominance in three traits were below. Therefore additive effects were higher than non- additive effects and also indicated by their narrow sense heritability. Selection for development of these traits will be successful, because environment and dominant effect are very low. The best hybrids for segregating population to quality varieties were Alikazemi× Hashemi and Alikazemi × Nemat. Khazar variety will decrease GT in generations. Alikazemi variety will increase GC in generation of it by other variety.However in breeding programs must be taken care for selection of female parent in cross for such cooking quality grain.