سمت و سوي توسعه پژوهش‌ها در قلمرو اطلاع يابي، سواد اطلاعاتي و يادگيري الكترونيكي

حرفه كتابداري در طول چند دهه‌اي كه از ورود فنّاوري‌هاي نوين به قلمرو كتابخانه‌ها و مراكز اطلاعاتي مي‌گذرد، تلاش داشته است تا با همسويي اين تحول، تاثير و تاثر مطرح در اين قلمرو را در دو راستا مورد توجه قرار دهد: نخست آنكه در برنامه‌هاي آموزشي خود بازنگري كند تا بتواند دانش لازم در زمينه كاربرد فنّاوري‌ها را به دانش‌آموختگان انتقال دهد و آنها را آماده مديريت اين تحولات نمايد؛ دوم آنكه زمينه‌هاي تاثير فنّاوري را بر كاركردها و خدمات خود مورد كنكاش و پژوهش قرار دهد. در اين زمينه، يعني پژوهش، فعاليت‌هاي بيشتري صورت گرفته است و شاهد فزوني روزافزوني هستيم. به‌نظر مي‌رسد، جامعه كتابداري و اطلاع‌رساني در انتخاب موضوع‌هايي همچون اطلاع‌يابي، سواد اطلاعاتي، و يادگيري الكترونيكي به‌منزله قلمروهاي پژوهشي، به‌ويژه در قالب انجام پايان‌نامه، آگاهانه عمل كرده است. به‌همين دليل، همان‌گونه كه محتواي مجله‌هاي علمي-پژوهشي نشان مي‌دهد، عمده مقاله‌هاي منتشرشده در اين مجله‌ها برگرفته از پژوهش‌هاي پايان‌نامه‌اي (به‌ويژه در مقطع ارشد) است. پرسش اصلي، با توجه به اهميت قلمروهاي يادشده، آن است كه اين پژوهش‌ها قرار است به چه نيازهايي پاسخ دهد و دستاوردهاي آن چه خواهد بود؟ اين پرسشي است كه بايد ذهن اعضاي جامعه كتابداري و اطلاع‌رساني به‌ويژه اعضاي هييت علمي و نيز دانشجويان تحصيلات تكميلي را به‌خود مشغول سازد. بايد به اين واقعيت توجه داشت چنانچه حرفه كتابداري و اطلاع‌رساني قصد داشته باشد تحول مثبتي در انواع خدمات خود به جامعه ايجاد كند، بايد سمت و سوي آموزش و پژوهش را متوجه بهينه‌سازي فرايندها و كاركردهاي خود بنمايد. اين به‌معناي بازنگري در برنامه‌هاي آموزشي و به‌ويژه گرايش‌هاي پژوهشي است. در شكل كنوني آن، هرچند كه موضوع‌هاي مورد توجه پايان‌نامه‌ها به زمينه‌هاي نو مانند اطلاع‌جويي، سواد اطلاعاتي، يادگيري الكترونيكي و ... اختصاص دارد و تعداد اين‌گونه پايان‌نامه‌ها نيز قابل توجه است، در عين حال به‌نظر مي‌رسد عمده پژوهش‌ها از مسير مورد انتظار يعني رسيدن به دستاوردهايي براي توانمندسازي كاربران نسبت به بهره‌گيري بهينه از كتابخانه‌ها، مراكز اطلاع‌رساني، و شبكه‌ها، و پايگاه‌هاي اطلاعاتي دور شده است. انتظار مي‌رفت كه يافته‌هاي اين‌گونه پژوهش‌ها در راستاي "توصيه‌هاي كاربردي" براي برطرف كردن كاستي‌هاي كنوني در نظام‌ها و خدمات اطلاع‌رساني باشد. همچنين، دور از انتظار نيست كه يافته‌هاي برخي از اين پژوهش‌ها به باز كردن افق‌هاي نظري نو منتهي گردد. فصلنامه علمي پژوهشي پژوهشگاه علوم و فنّاوري اطلاعات ايران شاپا(چاپي) 8223-2251 شاپا(الكترونيكي) 8231-2251 نمايه در LISA،SCOPUS وISC http://jist.irandoc.ac.ir دوره 27 | شماره 2 | ص ص 305- 306 زمستان 1390 در اين راستا، به‌نظر مي‌رسد بازنگري در سمت و سوي قلمروهاي پژوهشي از سوي انديشمندان حرفه ضروري است. به اين منظور، مي‌توان دست به تحليل‌هاي خرد و كلان در زمينه موضوع‌هاي پژوهشي زد و برپايه آنها، نقشه‌هاي علم‌سنجي تدوين نمود تا نقاط قوت و ضعف و نيز فضاهاي خالي پژوهش را شناسايي كرد. مطالعات مقايسه‌اي با برخي كشورها نيز مي‌تواند سودمند باشد و تجربه‌هاي آنان را در جهت‌دهي به سمت و سوي پژوهش‌ها نمايان سازد. چنين مطالعاتي را مي‌توان در قالب پايان‌نامه دكتري آغاز كرد. به‌هر شكل، قلمرو موضوع‌هايي چون اطلاع‌يابي، سواد اطلاعاتي، و يادگيري الكترونيكي همچنان باز و گسترده است و نياز به پژوهش و نشر يافته‌هاي پژوهشي در اين قلمرو، همچنان احساس مي‌شود. اهميت اين امر، به‌ويژه از آن روست كه زمينه‌هاي مرتبط با اين قلمرو تنها به حوزه كتابداري و اطلاع‌رساني محدود نمي‌شود بلكه به همه حوزه‌ها و قلمروهاي نظري و كاربردي مربوط مي‌گردد كه همواره به اطلاعات و دانش نياز دارند و بايد مهارت‌ها و توانايي‌هاي دست‌اندركاران آنها در زمينه اطلاع‌يابي، سواد اطلاعاتي، و يادگيري الكترونيكي توسعه يابد. به‌همين دليل، نياز داريم به‌گونه‌اي عمل كنيم كه از تكرار و اشباع در پژوهش‌هاي اين قلمروها جلوگيري نماييم و حرف‌هاي نويي را در اين زمينه مطرح سازيم