با ساز كنِ چنگِ شعرِ مثنوي (سيماي حسام‌الدين چلبي در مثنوي)

The Image of Hosam al-Din Chalabi in Masnavi

حسام‌الدين چلبي از مريدان و نزديكان ويژه مولانا بوده، نقشي بارز در آفرينش مثنوي و جهت‌دهي و گسترش آن داشته است. تاثير او بر حضرت خداوندگار بحدي بوده است كه به خواهش او سرودن مثنوي را آغاز كرد و هرگاه حسام‌الدين حضور نداشت، مولانا رغبتي به سرودن نداشت. از آن جا كه جاذبه‌هاي انسان‌هاي از خود رسته مي‌تواند انگيزه بخش عارفان در بيان لطيفه‌هاي عشق الاهي باشد، مولانا در دوران مصاحبت با او از جاذبه‌هاي نرم و نوازش‌گر مريدش به آرامش و سرودن دست يافت. آرامشي كه نتيجه‌اش مثنوي مولاناست. علاقه و عنايت مولانا به مريدش بدان حد است كه شناخت مراد از مريد مشكل است. سخن از حسام‌الدين كه به تعبير مولانا «ضيا الحق»، «حيات دل»، «صقال روح»، «سلطان الهدي» و «صورت‌گر و جان بخش مثنوي» است، در مثنوي جاي‌گاهي ويژه‌ دارد، تا جايي كه مولانا هدف خود را از مثنوي، حسام‌الدين مي‌داند، هرچند در جايي كه لازم است ـ مقدمه دفتر دوم ـ او را با لطفي قهرآميز مورد خطاب قرار مي‌دهد، تا شرط آينگي بودن مردان خدا را فروگذار نكرده باشد. اين مقاله ابتدا به شرحي مختصر از زندگي حسام‌الدين مي‌پردازد، سپس نقش حسام‌الدين در آفرينش مثنوي بيان مي‌گردد و سرانجام چهره معنوي حسام‌الدين و تاثيرات او بر مولانا از لابه‌لاي ابيات مثنوي نمايانده مي‌شود.

Hosam al-Din Chalabi is a close disciple and companion ofMoulana, and had a significant role in creation of Masnavi, its orientation and development. His influence upon HazratKhodavandegar was vast enough that in his absence Moulana felt no inclination to compose. The attention and love of Moulana towards his disciple is to such a degree that it is difficult to distinguish master from disciple. Moulana repeatedly refers to Hosam al-Din as < the light of truth > (zia al-haqq) or the life of the heart, Mirror of the soul, Sultan al-Hoda, and host of other titles, a testimony to his special position in Masnavi, since the entirety of Masnavi was composed at his request. This article presents a brief description of Hosam al-Din’s life, then his role in creation of Masnavi is explained, and finally the spiritual image of Hosam al-Din and his influence on Moulana in between the lines of Masnavi is revealed.