بازكاوي احاديث طينت؛روزنه‌اي به بحث در سرشت و اختيار انسان

Analysing The Hadith of TemperamentA window to talk about human’s nature and authority

يكي از مباحث پرچالش در بين علماي اسلام به ويژه شيعه، موضوع سرشت، طينت و خميرمايه اوليه ساخت انسان مي‌باشد. چون، شيعه و عدليه از يك سو قايل به حُسن و قبح عقلي هستند و بر اراده و اختيار انسان پافشاري مي‌كنند و از سوي ديگر با يك سلسله احاديث و رواياتي مواجه مي‌باشند كه حكايت از جبر و محدوديت انسان‌ها دارد. ظاهر اين احاديث بيانگر اين موضوع است كه خداوند طينت انسان‌ها را متفاوت آفريد و از همان آغاز برخي را اصحاب شمال ناميد و برخي را اصحاب يمين، طبيعت برخي را بهشتي دانست و برخي را جهنمي. به همين سبب علما و بزرگان تلاش گسترده‌اي را كرده‌اند تا اين موضوع را حل كنند، ولي كمتر موفق شده‌اند راه حل مناسبي ارايه دهند. لذا در اين نوشتار سعي شده است پس از بيان معناي لغوي طينت و گوهر معناي آن، طينت در فرهنگ اسلامي و برخي از احاديث وارده كه شبهه جبر را تقويت مي‌كند مرور گردد و ديدگاه‌هاي مختلف بيان و حتي‌الامكان راه حلي براي حل اين مشكل ارايه شود. در اين راه حل، طينت به مثابه مركب، ظرف، قوه و استعداد تصور شده و شخصيت و ماهيت انسان به مثابه راكبي كه سوار خواهد شد و يا مظروفي كه در ظرف قرار مي‌گيرد، درنظر گرفته شده است. هر چند انسان مختار است تا از هر ظرف و هر مركبي كه خواست استفاده كند، ولي اگر سوار بر مركب شد آن مركب راه خود را مي‌پيمايد و برحسب ساختار وجودي خود حركت مي‌كند و در نتيجه اگر بهشتي است به بهشت مي‌رود و اگر جهنمي است به جهنم مي‌رود. بنابراين، طينت بحثي است پيشيني و شخصيت انسان بحثي است پسيني. در نگاه قرآن؛ فطرت انسان پاك و منزه است، ولي پس از ارتباط با محيط پيرامون و با نسبتي كه با طينت برقرار مي‌كند يا خوي مومنانه پيدا مي‌كند يا خوي كافرانه؛ در هر حال طينت انسان داراي دو سو و دو عرصه مي‌باشد و اين انسان است كه اختيار مي‌كند. طينت قوه‌اي است كه شخصيت انسان به او فعليت مي‌دهد. با اين نگاه، تضاد موجود بين جبر و احاديث طينت حل مي‌گردد. • اين پژوهش در پي يافتن راه حلي براي رفع تعارض بين جبرگرايي و احاديث طينت مي‌باشد و سوال اصلي اين است كه: چگونه مي‌توان با توجه به اينكه امر بين‌الامرين و اعتقاد به اختيار انسان جز ضروريات فكري و عقيدتي شيعه مي‌باشد، احاديث طينت و سرشت را كه از آن استفاده «جبر» مي‌شود، توجيه و تاويل كرد؟ • روش استفاده شده روشي توصيفي و تحليلي است و از تكنيك اسنادي برخوردار مي‌باشد. • نتايج حاصله علاوه بر كاربردهاي معرفتي، در مباحث مرتبط با حوزه زيست‌شناسي، روانشناسي، تعليم و تربيت و حتي جامعه‌شناسي كاربرد دارد.

One of the most challenging topics among muslim Scholars specially shiite is human’s nature, character and temperament. Because on the one hand, Shiite and Adlieh believe in intellectual virtu and indecency and they insist to human’s will and authority and on the other hand they face to a series of Hadith and narratives that express human’s force and restriction. The appearance of these Hadith indication that God created human’s temperament differently. This article tries to study lexical meaning of temperament and its concept in Islamic culture. Here, temperament is assumed a mount, container and talent, but human’s nature and personality will be supposed a rider and content. Although human has authority to use every container, If he/she ride amount he/she will go and will move according to existential Structure. So if he/she is heavenly, he/she will go to heaven and if he/she is hellish, he/she will go to hell. Hence, temperament is Periore to personality. From view point of Quran, human’s temperament is pure but since it connects to surroundings, it takes believer temper pf unbeliever temper. In any case human’s temperament has few dimension and human is who decide. Temperament is a Strength that human’s Personality actualize it. So the conflict between force and Hadih of nature is solved by this view. • This research try to find a solution for conflict between determinism and Hadith of nature. But the main question is: How we can interpreter and justify Hadith of nature that are used on force, with due believe in human’s authority is a part of shiite’s intellectual necessitation. • Used way is a descriptive and analytical approach and it joeys attributive technique. • The results not only have Cognitive application, but also we use them in debates related to Biology, Psychology, Education and Sociology.