ملاحظاتي تاريخي درباره ماهيت بيماري‌هاي مُبطلِ نكاح در فقه اماميه

Historical Remarks about the Nature of the Diseases Invalidating Marriage Contract in Shiite Jurisprudence

مساله صحت ازدواج بيمار در حال بيماري و تعيين مهريه و ميراث همسر او، يكي از مسايل اختلافي ميان فقيهان مدينه و عراق در قرن دوم است كه در روايت‌هاي منقول از امامان عليهم‌السلام بازتاب يافته و مستند فتواي فقهاي اماميه قرار گرفته است. بر اساس آن، ازدواج در حال بيماري، اگر همراه با رابطه جنسي نباشد، اَماره‌ي بر قصد بيمار به اضرار به وارثان بوده و سبب بطلان نكاح و عدم تعلق مهر و ارث به زوجه او خواهد شد. اگرچه در اصل بطلان نكاح در حالت مفروض، اختلافي نيست، تعيين ماهيت و نوع بيماري جاي بحث دارد. كاربرد تعابيري چون: «عند الموت» و «مات في مرضه» در نصوص ديني، فقها را به سمت استنباط ماهيتي سوق داده كه آن را «مرضِ موت» ناميده و در تبيين ماهيت آن اختلاف كرده‌اند. برخي از فقيهان، مراد از بيماري را «بيماري مَخوف» دانسته‌اند، مراد از آن، بيماري‌هايي است كه از نظر پزشكي، قطعاً يا غالباً انتظار فوت بيمار مي‌رود. حتي در متون فقهي، برخي از مصاديق اين بيماري بر اساس طب قديم تعيين شده است. در اين مقاله با نگرشي تاريخي، اقوال مختلف و اشكال بيماري، تبيين شده است. در سايه نگاه تاريخي مي‌توان اين ديدگاه را تقويت كرد كه مراد از بيماري مبطل نكاح، بيماري‌هاي لاعلاجي است كه از نظر پزشكي در مدت زماني كم، به فوت بيمار مي‌انجامد.

Validity or invalidity of the marriage of a diseased man and the status of the marriage portion and inheritance of his wife is one of the issues disputed over between Madani and Iraqi Jurisprudents in second century. In Traditions narrated from Imams (A.S) marriage contract concluded in case of disease with having any sexual intercourse is a circumstantial evidence of the patientʹs intent to damage the heirs and would be null and the wife would be entitled to no marriage portion and inheritance. Although there is no dispute over the nullity of marriage in the aforesaid case, determining the nature and type of disease is an issue that should be discussed in details. Expressions like “عند الموت” and “مات في مرضه” are used In Quran and Sunna has led Jurisprudents to infer on the nature of this term and to name it the "death disease" and have disagreed about the explanation of its nature. Some jurisprudents have argued that the meaning of this disease is a disease that in medical terms would result in death certainly or frequently: A frightening disease. Even in jurisprudential texts, some samples of this disease have been determined according to the ancient medicine. By a historical view, different opinions and forms of disease have been explained in this paper. In light of historical view, this perspective may be supported that a disease invalidating the marriage contract is an incurable disease that from the medical point of view would results in death within a short time.