مطالعه پايداري در كشت بوم هاي زعفران (Crocus sativus L.) شهرستان هاي بيرجند و قاين

Evaluation of sustainability in saffron agroecosystems in Birjand and Qaen counties

اين تحقيق در مقياس منطقه اي و در شهرستان هاي بيرجند و قاين در استان خراسان جنوبي به منظور تدوين شاخصي براي كمّي كردن ميزان پايداري بوم شناختي نظام كشاورزي زعفران (Crocus sativus L.)، در سال 1388 انجام شد. اطلاعات مربوط به اين نظام كشاورزي شامل سنجه هاي اجتماعي- اقتصادي، توليد محصولات زراعي، دام، كود و مواد شيميايي، آب و آبياري، شخم و مكانيزاسيون و مديريت علف هاي هرز با استفاده از پرسش نامه جمع آوري شد و مورد تجزيه وتحليل قرار گرفت. نتايج شاخص پايداري بيانگر اين مطلب است كه كشت‌بوم هاي مورد مطالعه در وضعيت مطلوبي از نظر پايداري قرار ندارند. فقط حدود 18/9 درصد از كشاورزان مورد مطالعه به امتيازي مساوي يا بيش از 50 (از 100 امتياز شاخص پايداري) دست يافته اند. بيشترين امتياز به دست آمده در ميانكشت‌بوم هاي مورد مطالعه معادل 12/55 بود. ميانگين امتياز شاخص پايداري در اين نظام در كل منطقه مورد مطالعه 46/39 و مقدار آن براي بيرجند و قاين به ترتيب 2/37 و 09/45 به دست آمد. در ميان گروه سنجه هاي مورد مطالعه در اين تحقيق كمترين درصد امتياز كسب شده متعلق به گروه هاي شخم و مكانيزاسيون و آب و آبياري به ترتيب با 31/28 و 01/30 درصد از كل امتياز سنجه بود. نتايج رگرسيون گام به گام نشان داد كه مهم ترين عوامل تعيين كننده شاخص پايداري اين نظام زراعي، وجود دام، آبياري تابستانه، دسترسي به مروجين كشاورزي، دسترسي به بيمه، وام و اعتبارات بانكي، يكبار شخم، دسترسي به نهاده هاي كشاورزي، درآمد ناخالص از محصول زعفران، وسعت مزرعه زعفران، ساير درآمدها و ميزان مصرف آب بوده است. ضرايب به دست آمده از رگرسيون گام به گام براي عوامل ذكر شده به ترتيب 42/3، 99/2، 54/2، 146/2، 36/1، 29/1، 0049/0، 00031/0، 00000042/0 و 0005/0- بود.

This research was conducted during 2009 at a regional scale in Birjand and Qaen counties, Southern Khorasan, as an attempt to develop a sustainability index (SI) for quantifying the sustainability of saffron agroecosystem. The information of these agroecosystems, including socio-economic, agronomic and ecological indicators was collected using questionnaires and was subjected to statistical analysis. The average SI in these agroecosystems was 39.46 for whole studied region, and 37.20 and 45.09 for Birjand and Qaen, respectively. These low indices show the undesirable sustainability condition of saffron agroecosystems. In general, only 9.18 percent of all farmers achieved to a SI equal to or more than 50 and the highest score was 55.12. Among all indicators, the lowest obtained values of total for each indicator was belong to the tillage and machinery (28.31%), and water and irrigation (30.01%). The stepwise regression analysis indicated that most important factors determinaning SI for these agroecosystems were presence of livestock in farms, summer irrigation, availability of agricultural promoter, availability of insurance and loan, once plowing, availability agriculture inputs, the gross income from saffron yield, saffron farm size, other incomes, and water consumption. Resulted coefficient from the stepwise analysis for above factors respectively consist of: 3.42, 2.99, 2.54, 1.36, 1.29, 0.0049, 0.00031, 0.00000042 and -0.0005.