جستاري در باب ايهام و آرايه‌هاي ايهام‌آميز در قرآن كريم

An Investigation about Amphibology and Amphibiotic Techniques in the Holy Quran

ايهام آرايه‌اي ادبي است كه با گستره معنا در سخن مرتبط است, از اين‌رو در قرآن كريم كه داراي لايه‌هايي معنايي است اهميت بسزايي مي‌يابد و با پديده چند معنايي در آن پيوند مي‌خورد. مقاله حاضر پژوهشي در شناخت ايهام‌آميزي و كاربرد آرايه‌هاي ايهام‌آميز در قرآن كريم است. بدين منظور نخست به مفهوم‌شناسي ايهام و مفاهيم هم‌حوزه با آن مي‌پردازد و ارزش هنري و زيبايي‌شناختي ايهام را بررسي مي‌كند؛ سپس به رابطه ايهام و كشف لايه‌هاي معنايي قرآن و نيز ارتباط آن با مباحثي از علوم قرآن مي‌پردازد. نگارنده روشن مي‌سازد كه با وجود اهميت ايهام در فهم قرآن، آنچه معروف است كه ايهام در تفسير متشابهات قرآن نقش برجسته‌اي دارد بي‌پايه و ناشي از اشتباه ميان اين اصطلاح و تخييل است. ايهام تناسب، ايهام تضادّ و ايهام توكيد گونه‌هايي از ايهام است كه با كاربردهاي قرآني آنها معرفي مي‌گردد. همين گونه استخدام و مدح و ذمّ شبيه به يكديگر آرايه‌هاي ديگري از علم بديع هستند كه آنها را در ذيل ايهام مي‌توان طبقه‌بندي كرد كه كاربردهاي قرآني آنها در مقاله معرفي گرديده است.

Amphibology is a technique that is related to the scope of the meaning of a speech. Thus, it has an important role in the Quran and relates to the multi meaning words. This article is an investigation about knowing of amphibology and its application and amphibiotic techniques in the Quran. So, we first deal with the concept and synonyms of amphibology and its artistic and esthetic value and then deal with the relationship of amphibology with the semantic stratums of the Quran and Quranic sciences. The writer clears that in spite of importance of amphibology in the understanding of the Quran, what is known that amphibology has an outstanding role in the interpretation of the ambiguous verses of the Quran is incorrect and arising from confusing between this term and imagination. Amphibology of proportion, contrast and tautology are some kinds of amphibology that are introduced with the Quranic examples. Antanagoge and vice versa are some other techniques of rhetoric that can be categorized under amphibology and their applications can be introduced in this article.