ارزيابي عملكرد و پايداري عملكرد ژنوتيپ‌هاي گندم دوروم در مناطق گرم و خشك ايران

Evaluation of Durum Wheat Genotypes for Yield and Yield Stability in Warm and Dry Areas of Iran

به منظور دستيابي به ژنوتيپ‌هاي پرمحصول و پايدار گندم دوروم با كيفيت مطلوب و مقاوم به بيماري‌هاي مهم براي مناطق گرم و خشك كشور آزمايشي با 18 ژنوتيپ برتر انتخابي به همراه دو شاهد شامل يك رقم گندم دوروم كرخه و يك رقم گندم نان تجارتي در شش ايستگاه مناطق گرمسيري شامل داراب، دزفول، اهواز، ايرانشهر، خرم‌آباد و زابل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار به مدت دو سـال زراعي (88-1387 و 89 –1388) مورد مطالعه قــرار گرفتند. در هر منطقه عملكرد دانه و صفات زراعي ژنوتيپ‌ها يادداشت‌برداري شد. عملكرد دانه حاصل از هر آزمايش به طور جداگانه مورد تجزيه واريانس ساده و سپس تجزيه مركب قرارگرفت. با توجه به معني‌دارشدن اثر متقابل ژنوتيپ×سال، ژنوتيپ×مكان و ژنوتيپ×سال×مكان در تجزيه واريانس مركب، به منظور بررسي دقيق‌تر اثرمتقابل و بررسي وضعيت ژنوتيپ‌ها از نظر پايداري، تجزيه AMMI انجام شد. نتايج حاصله با رسم باي پلات نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي شماره 18 (MALMUK-1/LOTUS-5/F3LOCAL(SEL.ETHIO.135.85) و 20 (RASCON-21/3MQUE/ALO//FOJA) كمترين فاصله را از مركز باي‌پلات داشتند، و با كمترين اثر متقابل به‏عنوان پايدارترين ژنوتيپ‏ها شناخته ‌شدند. براي هر يك از محيط‌هاي مورد بررسي نيز ژنوتيپ‌هاي مناسب شناسايي شد. از نظر ميزان پروتيين، ژنوتيپ شماره 20 با 2/12 درصد، بيشترين پروتيين را نيز داشت. بنابراين اين ژنوتيپ با داشتن پايداري عمومي بالا، مقاومت نسبي به بيماري‌هاي مهم برگي و كيفيت دانه مناسب، به عنوان ژنوتيپ برتر براي مطالعات تكميلي انتخاب شد.

To obtain high yielding and stable durum wheat genotypes with desirable grain quality and resistant to important diseases, 18 durum wheat genotypes along with two commercial durum and bread wheat check cultivars were evaluated in six warm and dry locations of Iran including Darab, Dezful, Ahvaz, Iranshahr, Khorramabad and Zabol during two cropping seasons (2008-2010). The experiments were conducted in a RCBD with three replications. Grain yield and some agronomical characteristics were recorded in each location. Simple and combined analysis of variance were performed on grain yield data and stability analysis with AMMI model was undertaken. Based on the overall results, genotypes no. 18 (MALMUK1/LOTUS5F3LOCAL(SEL.ETHIO.135.85) and 20 (RASCON-21/3MQUE/ALO//FOJA) were superior to others, however some genotypes had specific adaptability makes them suitable for specific locations. Genotype no. 20 with broad adaptability, better grain quality parameters and relative resistance to foliar diseases was selected for further investigation.