واكنش ژنوتيپ هاي گندم بهاره (Triticum aestivum L.) به گرما و خشكي

Spring Wheat (Triticum aestivum L.) Genotype Responses to Heat and Drought

وقوع تنش گرما و خشكي انتهاي دوره رشد گندم از بارزترين مشخصات اقليم هاي نيمه گرمسيري و نيمه خشك، مانند استان خوزستان مي‌باشد. اين بررسي در قالب طرح آماري بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار و بيست و پنج ژنوتيپ گندم بهاره در تاريخ كاشت مناسب اول آذرماه و تاريخ كاشت دير هنگام اول بهمن ماه به منظور اعمال تنش گرما و تحت شرايط آبياري كامل و قطع آبياري بعد از گرده‌افشاني به منظور اعمال تنش خشكي طي دو سال زراعي 74 - 1373و75 -1374 در دو ايستگاه تحقيقات كشاورزي اهواز و بهبهان اجرا گرديد. تجزيه واريانس ساده براي تعداد دانه در مترمربعSN) (، وزن دانه SW) ، عملكرد دانه (SY) و تجزيه واريانس مركب بين محيط‌ها صورت گرفت. با توجه به اينكه مقايسه ميانگين صفات تحت شرايط تنش ممكن است بهترين شاخص تعيين كننده مقاومت نباشد،و با وجود اثرات متقابل ژنوتيپ و محيط براي صفات ذكر شده، آناليز پايداري انجام و عكس‌العمل هر ژنوتيپ در محيط‌هاي مختلف بوسيله محاسبه ضريب رگرسيون(R)، انحراف از خط رگرسيون) (S2dضريب تشخيص(R2) وميانگين عملكرد در كل محيط‌ها مورد ارزيابي قرار گرفت. نتايج آزمايش نشان داد كه تجزيه رگرسيوني و شاخص حساسيت به تنش(SSI) گرما و خشكي انتهاي فصل توصيف كاملتري از تحمل به تنش ارايه مي نمايد. تنش گرما و خشكي انتهاي فصل SY ,SW ,SN را بطور متوسط به ترتيب 13،12،و29 درصد كاهش داد، رقم چمران با 83 .0,SSI=. 1.18R= و 4870 SY= كيلو گرم درهكتار به عنوان ژنوتيپ با سازگاري وسيع و پايداري عمومي به شرايط متفاوت محيطي ورقم فونگ با 45 .0,SSI= 0.68 R= و 4279 SY= كيلو گرم درهكتار وسازگاري بالا به شرايط دشوار به عنوان متحمل ترين رقم، وبا توجه به زودرسي جهت كشت دير هنگام در استان خوزستان توصيه گرديد.

Terminal heat and drought stress, are the common results during wheat growth, in subtropical and semi arid climates such as Khuzestan province. This study was carried out in randomized complete block design with three replications and twenty five spring wheat genotypes for evaluating, heat stress ,normal and late planting at Ahwaz, and water stress ,full irrigation and lost anthesis drought at Behbahan research station during two years 1994-95 and 1995-96. Simple analysis of variance was conducted for seed number per square meter (SN), seed weight (SW), seed yield(SY), and multiple analysis of variance between both environments. Since the comparison of an average of factors may be an unsuitable index in stress condition for tolerance determination, and in order to reciprocate effects between genotype and environment, stability analysis was conducted, and genotype responses in all environments was computed based on regression definition (R), standard deviation (S2d),coefficient of determination (R2), and genotypes means. Results showed that the regression analysis, the stress susceptibility index (SSI), and SY identified the genotypes tolerance to stress. The sever conditions, heat and drought stress, SN, SW, and SY 12, 13, and 28% respectively. The Attila genotype wheat, SSI=0.83, R=1.18, and SY=4807 kg/ha. Superior genotypes for terminal heat and drought stress conditions, and the Fong wheat, SSI=0.45, R=0.68, and SY=4279 kg/ha., compatibility to severe conditions and it’s early maturity were recommended for late planting in Khuzestan.