تحليل عناصر داستاني در رمان «شطرنج با ماشين قيامت»

Analysis of Novel Elements in “Chess with Resurrection Machine”

چكيده رويداد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي تكان‌‌‌دهنده‌اي چون جنگ كه تاريخ يك ملّت را دگرگون مي‌كند، بي‌ترديد بر ادبيات و هنر آن سرزمين نيز تاثير مي‌‌‌گذارد. پس از جنگ تحميلي دهه شصت شمسي، حجم زيادي از رمان‌هاي جنگ در ايران منتشر شد كه برخي از آنها‌ توانستند جايگاه خوبي در ميان خوانندگان و منتقدان پيدا كنند. رمان «شطرنج با ماشين قيامت»، يكي از آثار تمثيلي است كه در آن با دوري جستن از خاطره‌نگاري صرف، تلاش شده است تا خواننده در وراي تقابل‌ها و كشمكش‌هاي ظاهري بازتاب يافته در رمان، به درك مفاهيم مندرج در لايه‌هاي زيرين اثر سوق داده شود. اين رمان به دلايل مختلف، از جمله آميختگي تخيّل نويسنده با اسناد تاريخي و خاطرات شخصي، پرهيز از نگاه مطلق‌گرايانه نسبت به جنگ و مواجهه شعاري با آن، گسترش نگاه انديشه‌‌ورزانه به هستي و انسان از اهمّيّت ويژه‌اي برخوردار است امّا بخشي از موفّقيّت‌هاي اين رمان، ريشه در نحوه بكارگيري عناصر داستاني در آن دارد. اين مقاله بر آن است تا به اين پرسش پاسخ دهد كه چه عوامل داستاني در اثرگذاري روايي اين رمان موثر بوده است؛ از اين رو تلاش مي‌شود تا با استفاده از روش توصيفي _ تحليلي، چگونگي به كارگيري و پيوند عناصر داستاني در آن توضيح داده شود و نحوه شكل‌‌‌گيري پيرنگ، كانون روايت، درون‌‌مايه، شخصيّت‌پردازي، گفتگو، لحن، سبك و زبان در آن، مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد.

Undoubtedly, the shocking events such as wars which destroys the history of a nation, has had an effect on the literature and arts of that region. After the imposed war in 1360s, a great deal of war stories have been published in Iran which some of them could find a suitable position among readers and critics. The novel “Chess with Resurrection Machine” is one of the allegorical works which tries to direct the readers to the comprehension of the concept in the deep layers beyond the apparent conflicts and struggles reflected in the story by avoiding just keeping a diary. This novel has a special importance for various reasons such as mixing the writer’s imagination with the historical documents and personal memories, avoiding absolute look at the war and confronting it idealistically, expanding the thoughtful insight regarding the existence and human. However, some of the successes of this novel have originated in the employment of novel elements. This article tried to answer the question that "what novel elements do influence on the narrative effects of the novel?" Thus, descriptive analysis was applied to explain the manner of application and the connection of novel elements and analyze the plot formation, center of narrative, essence, characterization, conversation, tone, style and language. Key Words Resistance Literature, Novel, Narrative, Novel Elements, Chess with Resurrection Machine.