لغزش ناهمگون محقّق اردبيلي و فاضل اردبيلي در ارتباط با استادِ كليني

The Inconsistent Blunder of Mu?aqqiq Ardab?l? and F??il Ardab?l? Concerning Kulayn?’s Master.

چكيده تاريخ دريافت: 30/7/1390 – تاريخ پذيرش: 29/10/1390 مرحوم كليني در كتاب كافي با واسطه استادش محمد بن اسماعيل از ابن شاذان احاديث زيادي نقل كرده است؛ چنان‌كه برخي تعداد آن را 831 خبر دانسته‌اند. محقّق اردبيلي(م993ق)، استادِ مرحوم كليني را محمد بن اسماعيل بن بزيع دانسته و فاضل اردبيلي (م1101ق)، معتقد است مرحوم كليني راويِ از محمد بن اسماعيل برمكي است. در اين مقاله با روش توصيفي و آماري هر دو رويكرد اشتباه به‌شمار آمده و اثبات شده كه مرحوم كليني از ابن بزيع با سه واسطه و دست كم با دو واسطه نقل مي‌كند. اگر مقصود ابن بزيع باشد كه در حيات امام جواد? درگذشته، بايد مرحوم كليني معاصر امام رضا? تا امام عصر? باشد. در اين فرض او به ملاقات ايمه? نايل مي‌شد و روايات را بدون واسطه و حداقل با يك واسطه نقل مي‌كرد؛ چون عُلوّ سند و قلّت واسطه، امري قابل توجّه و مرغوبٌ فيه مي‌باشد. از طرفي، مرحوم كليني يك طبقه پس از برمكي است و هميشه با واسطه «محمد بن جعفر اسدي»، به نقل از وي مي‌پردازد. در اين جُستار با واكاوي قراين متعدد، اين نظريه كه استادِ مرحوم كليني، محمد بن اسماعيل بندقي نيشابوري است، تاييد شده است.

The late Kulayn?, in his Al-K?f?, has profusely related ?ad?th through his master, Mu?ammad b. Ism?‘?l b. Sh?dh?n, to the extent that some have counted them to be 831 traditions. Mu?aqqiq Ardab?l? (d. 993/1585) has regarded Mu?ammad b. Ism?‘?l b. Baz?‘ as Kulayn?’s master and F??il Ardab?l? (d. 1101/) believes that Kulayn? has narrated ?ad?th from Mu?ammad b. Ism?‘?l Barmak?. In this article, both approaches have been refuted with a descriptive-statistical method and proved that Kulayn? has related ?ad?th from Ibn Baz?‘ through three or at least two intermediaries. If it is meant to be the Ibn Baz?‘ who died in the lifetime of Imam al-Jaw?d (A.S.), then the late Kulayn? must have been contemporary to Imam al-Ri?? (A.S.) up to Imam al-Mahd? (A.S.). With this assumption, he had managed to meet the Imams (A.S.) in person and narrated the traditions directly or at least through one intermediary from them, since the sublimity of sanad and small number of intermediaries are intended-for and desirable. Nevertheless, Kulayn? was from a generation after Barmak? and always related ?ad?th from him through Mu?ammad b. Ja‘far Asad?. Delving into various evidences, the present article seeks to confirm the view that the late Kulayn?’s master had been Mu?ammad b. Ism?‘?l Bandaq? Naysh?b?r?.