تاثير استرس خشكي در مراحل رشد بر عملكردهاي دانه و روغن ارقام كلزا

Effect of water stress during different growth stage on oil and grain yields of canola cultivars

در بسياري از نقاط از جمله خوزستان، رشد زايشي كلزا با تنش خشكي مواجه مي‌شود. هدف از اين مطالعه، بررسي اثر استرس خشكي در مراحل رشد كلزا روي عملكرد و اجزاي عملكرد دانه، روغن و پروتيين دانه بود. اين مطالعه در دو آزمايش مزرعه‌اي و گلداني در سال 90-1389 در دانشگاه آزاد اسلامي شوشتر اجرا گرديد. آزمايش مزرعه‌اي به صورت كرت‌هاي يكبار خرده شده در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي در چهار تكرار اجرا شد. در كرت‌هاي اصلي سطوح تنش خشكي (بدون تنش خشكي، تنش ملايم و شديد) و ارقام در كرت‌هاي فرعي (هايولا 308، ساري گل و Heros) قرار گرفتند. آزمايش گلداني بصورت فاكتوريل در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي در سه تكرار انجام شد . فاكتورها شامل سه رقم كلزا (هايولا 308، ساري گل و Heros) و تنش خشكي در هشت سطح شامل بدون تنش خشكي، تنش در مرحله‌ي ساقه رفتن، تنش در مرحله‌ي گلدهي، تنش در مرحله‌ي رشد خورجين، تنش در مرحله‌ي پر شدن دانه، تنش از ساقه رفتن تا انتهاي دوره‌ي رشد، تنش از آغاز گلدهي تا انتهاي دوره‌ي رشد و تنش در آغاز رشد خورجين تا انتهاي دوره‌ي رشد بودند. نتايج آزمايش مزرعه‌اي نشان داد كه حداكثر عملكرد دانه (5/3961 كيلوگرم در هكتار) و حداقل آن (1/1731كيلوگرم در هكتار) به ترتيب براي ارقام هايولا 308 و Herosحاصل گرديد. در بين اجزاي عملكرد دانه، تعداد خورجين در بوته حساس‌ترين جز نسبت به تنش خشكي بود. رقم Heros با تيمار شاهد بيشترين تعداد دانه در خورجين (23/114) را داشت، ولي با بروز تنش ملايم و شديد تعداد دانه آن كاهش يافت. تعداد دانه در خورجين و وزن هزار دانه بيشتر، افزايش عملكرد دانه رقم هايولا 308 را باعث شد. در آزمايش گلداني، بيشترين كاهش عملكرد دانه با وجود استرس خشكي در مرحله‌ي گلدهي (3/30 درصد) و سپس در مرحله‌ي رشد خورجين (7/20 درصد) حاصل شد. كاهش عملكرد دانه به وسيله‌ي استرس خشكي كوتاه مدت در مراحل طويل شدن ساقه، گلدهي و رشد خورجين همراه با كاهش تعداد خورجين در بوته همراه بود. كاهش در عملكرد دانه ناشي از تنش خشكي كوتاه مدت در طول رشد دانه ناشي از كاهش وزن دانه بود.

In many area of Iran, the reproductive growth of oilseed crops is exposed to drought stress. Our objective was to examine the effect of water stress during growth stages of canola on yield, yield components, seed oil and protein contents. This study was conducted with field and pot experiments at Azad university of Shuoshter during 2009-10. The field experiment design was split plots arranged in randomized complete block design with four replications. Moderate and severe water stresses with no water stress treatments as main plot and Hyola -308, Sarigol and Heros cultivars as sud-plot tested in field experiment. In a pot experiment, Hyola 308, Sarigol and Heros cultivars were planted in eight treatments including short and long periods of water stress in growth stages, with 3 replications. Treatments were eight levels of water stress (no water stress, stress in stem elongation, anthesis , pod growth, grain filling , stem elongation to end of growth , early of anthesis until end of growth and early pod growth to end of growth). Field experiment result showed that maximum grain yield (3961.5 kg/ha) and minimum of yield (1731.1 kg/ha) was obtained for Hyola 308 and Heros cultivars respectively. Among yield components, number of siliques per plant was the most sensitive component to water stress. Heros cultivar with control treatment had the highest seed number per siliques (114.23) but with moderate and severe water stress, seed number decreased. High seed number per siliques and 1000-seed weight caused to increase grain yield in Hyola 308. In pot experiment, the greatest seed yield reduction was observed when water stress occurred at flowering (30.3%) and then at silique development (20.7%). Seed yield reduction by short – term water stresses in stem elongation, flowering and silique development were mostly associated with the reduction of silique number per plant. The reduction of seed yield by short–term water stress during seed development was due to reduction of seed weight.