بررسي ابعاد حقوقي و مديريتي استقلال دانشگاهها در ايران (موضوع ماده 49 قانون برنامه چهارم توسعه) و تدوين راهكارهاي اجرايي تحقق آن

The Study of Legal and Managerial Aspects of Autonomy of Universities

در مطالعه حاضر پس از بيان پنج دوره سير تحول استقلال و خودمختاري دانشگاهها در ايران، آموزه هاي نظري مختلف در اين زمينه بيان و در نهايت، رابطه متقابل و هم افزاي چهار مفهوم استقلال علمي، خودگرداني اداري، استقلال مالي و استقلال در ارتباطات ملي و بين المللي در قالب يك مدل ارايه شده است، سپس، با توجه به دوره پنجم استقلال و خودمختاري دانشگاهي در ايران كه با تصويب بند الف ماده 49 قانون برنامه چهارم آغاز شده، تلاش شده است تا به دو پرسش در اين زمينه پاسخ داده شود. نخست اينكه اصلي ترين مسايل و مشكلات در مسير تحقق كامل مفاد ماده 49 قانون برنامه چهارم چيست و دوم اينكه چه راهكارهايي براي غلبه بر اين مسايل و مشكلات وجود دارد؟ يافته هاي اين تحقيق با روش مطالعه اكتشافي متكي بر ابزار مصاحبه با گروههاي كانوني و همچنين، استفاده از ابزار پرسشنامه حاصل شده است. يافته هاي تحقيق در 14 گروه از مسايل و مشكلات تحقق استقلال دانشگاهي در ايران بازشناسي و دسته بندي شد. در بين اين مشكلات مواردي چون ابهام در ضوابط آيين نامه استخدامي جديد، ابهام در نحوه نظارت ديوان محاسبات، مسيله بازنگري در تشكيلات و پستهاي سازماني و نحوه پاسخگويي رييس دانشگاه در قبال نهادهاي نظارتي از نظر پاسخگويان اهميت بالايي داشته اند. يافته ديگر اين مطالعه نشان داد كه دانشگاههاي مناطق محروم يا تازه تاسيس تمايل بيشتري به تمركز، يكسان سازي و استمرار نظارتهاي سنتي بر دانشگاهها دارند. در عين حال، دانشگاههاي بزرگ و توسعه يافته گرايش بيشتري به كسب مولفه هاي استقلال دانشگاهي دارند. در پايان متناظر با هر گروه از مشكلات راه حلهاي پيشنهادي براي رفع يا كاهش آن ارايه شده است.

Introduction: This research explains five periods of autonomy transformations in Iranian universities and exhibits different theoretical teachings. It provides a model to describe the mutual and synergetic relationship between 4 concepts as: academic autonomy, administrative autonomy, financial independence, and independence of national and international relations. The paper notices fifth period of autonomy of Iranian universities which begins with approving paragraph A of Article 49 of fourth plan. It answers two questions. First, what are the main problems and obstacles for realizing the Article 49 of fourth plan? Second, what are the ways to overcome these events? Materials and Methods: The findings are based on exploratory study, interview technique with focused groups and questionnaires. Results: The result categorizes the problems of academic autonomy in 14 groups. Among these problems, the issues like obscurity of new employment regulations, ambiguity of audit court’s supervision, reviewing the structure of organizational posts, and the manager responsibility against supervisory institutions and how he responds them, are important. Also it shows that deprived and new-established universities have more tendencies to be controlled by traditional supervisions and central authorities. Although developed universities try to achieve autonomy through gaining related elements. Conclusion: Finally, some solutions have been provided for the identified problems. Keywords: Academic Autonomy, Academic Freedom, Financial Independence, Administrative Autonomy, Decentralism of Education, Article 49 of Fourth Development Plan Act.