دل در مصباح‌الهدايه (بررسي دل از ديدگاه كاشاني و مقايسه آن با توصيفات قرآني و احاديث)

The Heart in Mi?b?? al-Hid?ya (With some Descriptions from the Qur’?n and ?ad?th)

تاريخ دريافت: 2/12/1390 تاريخ پذيرش: 1/3/1391 دل، از واژگان پركاربرد ادبيات عارفانه و عاشقانه است كه با مترادفاتي چون قلب، فواد و صدر در شصت سوره از قرآن، يكصد و چهل بار تكرار شده است. در اين مقاله، به ويژگي‌هاي دل در كتاب مصباح‌الهدايه و مستندات كلام عزّالدين محمود كاشاني از آيات و احاديث پرداخته‌ شده است. از ديدگاه وي تعريف دل به دليل تقلّب در احوال گوناگون، دشوار و صفات و تطوّرات آن فراوان است. از ديگر سو دل داراي دو جنبه مادّي و معنوي است كه قابليت پذيرش صفات متضاد روحاني و نفساني را دارد. همچنين دل، جايگاه تجلّي خداوند، احساس محبت، محلّ عشق، معرفت و حكمت، نور خداوندي، جايگاه ايمان و محلّ علم، توحيد و اسرار خداوندي است. دل حاصل ازدواج روح و نفس انساني و مكان آن عالم علوي است و با عنايت ازلي و بركت نزول وحي و پرتو انوار ولايت به پاكي مي‌رسد و با طلب امور دنيايي و احتجاب نور نبوّت منحرف مي‌شود. دل جايگاه يك محبوب است و دلي كه خود را پذيراي نور محبوب ازلي مي‌كند، نمي‌تواند محلّ نفسانيات و امور مادي باشد.

The heart (dil) is one of the most frequently used words in mystical literature, which is repeated one hundred forty times in sixty s?ras of the Qur’?n with such equivalents as qalb, fu’?d, and ?adr. This article addresses the characteristics of the heart in Ma?m?d K?sh?n?’s Mi?b?? al-Hid?ya and his supporting theological references to traditions and a??d?th. From K?sh?n?’s point of view, defining the heart is difficult because of its constant change in various states and its frequent transformation. On the other hand, the heart has two material and spiritual aspects, endowing it with the capacity for accepting contrasting spiritual and sensual characteristics. The heart is born out of the combination of human soul and the self and is located in the celestial world. It may achieve purity by the eternal grace of Allah, the blessings of the Revelation, and in light of the rays of wil?yat; however, it can be deviated by seeking after the worldly gains and by being veiled from the light of Prophethood. The heart is the locus of a beloved, and the heart that is receptive of the light of the eternal Beloved cannot be the place for carnalities and material affairs.