تحليل مباني معرفتي نظريّه حسن و قبح شرعي غزالي

The Analysis of the Epistemic Foundations of Al-Ghazali’s Theory of Legal Goodness and Badness

شهرت اعتقاد غزالي به ناتواني عقل در تشخيص حسن و قبح و نيازمندي به شرع براي حكم كردن به حسن و قبح امور بر كسي پوشيده نيست، امّا اين‌كه اين راي غزالي نه از سر اعتقاد به ناتواني عقل در دست‌يابي به معرفت اخلاقي بلكه ناشي از اعتقاد وي به آسيب‌پذيري عقل از آلودگي‌هاي اخلاقي است چندان مورد توجّه واقع نشده است. غزالي نه تنها به ناتواني عقل در حوزه معرفت‌هاي اخلاقي اعتقاد ندارد بلكه به‌جدّ به كارآيي ساختاري اخلاقي عقل معتقد است. از ديد او عقل در وضعيتي كه از تاثيرات منفي ساحت‌هاي غيرعقيدتي بركنار است، قادر به تشخيص حسن و قبح است به نحوي كه در مرتبه نبوي قابليت مي‌يابد كه خداوند حق را آن‌گونه كه هست بدو بنماياند. اين راي در اين مقاله با بررسي سه مبنا به اثبات مي‌رسد: نخست اين‌كه به اعتقاد غزالي مرتبه نبويِ معرفت مرتبه‌اي عقلاني است؛ دوم اين‌كه از ديد او عقل في نفسه قادر به تشخيص حسن و قبح امور است؛ و سوم اين‌كه در نگاه غزالي آلودگي‌هاي اخلاقي تاثيري به‌غايت عميق بر توانايي عقل در دست‌يابي به معرفت‌هاي اخلاقي دارند.

It is a well-known position that al-Ghazali believes in the disability of reason to know moral goodness and badness, and it is in need of religious laws to know them. But is this because of his belief in reason’s structural disability or is it based on another ground? In this paper we take into consideration this view-point and investigate its real foundations. We show that al-Ghazali seriously believes in the structural ability of reason in knowing ethical goods and evils. According to him, reason can know good and evil if it would be free from the impact of moral pollutions, so that in the prophetic level of knowledge it would be able to receive the truth from God as it is. This opinion has been proved through analyzing three bases in al-Ghazali’s thought: 1. The prophetic level of knowledge is a rational level; 2. Reason can know good and evil in itself; 3. Moral pollutions have profound influences on reason in apprehending moral affairs