مفهوم و مصداق «عالم ذرّ» از ديدگاه صدرالمتالهين شيرازي و علّامه طباطبايي

The Concept and Extension of the World of Zar (Pre-existence) from the View Point of Mulla Sadra and Allameh Tabatabaei

سوال اصلي تحقيق حاضر چگونگي مفهوم و مصداق عالم ذرّ (مفاد آيه 172 سوره اعراف) از نگاه تفسيري و فلسفي دو فيلسوف حكمت متعاليه، ملّاصدرا و علّامه طباطبايي، است. در اين جستار، به روش توصيفي ـ تحليلي، پس از طرح دو محور، «هستي‌شناسي عالم ذرّ» و «وجودشناسي معرفت»، و ذكر مباني فلسفي آن دو متفكر، چنين نتيجه‌گيري شده است كه از منظر صدرا نفس يا روح قبل از تعلّق‌اش به بدن در عالم عقول يا در عالم علم الاهي از وحدت عقلي برخوردار، و در اين مرتبه از هستي خود همه كثرات نفوس جزيي را به نحو اجمال و بسيط در درون خود واجد بوده است. از ديدگاه وي مصداق عالم ذرّ همين مرتبه از نظام هستي است. از ديدگاه علّامه طباطبايي مصداق عالم ذرّ عالم ملكوت (مثال) است. وي پس از بحث نسبتاً جامعي در باب مفهوم آيه، در ثبوت چنين عالمي با صدرا همراه شده و انسان را داراي مراتب وجودي قبل از دنيا و بعد از دنيا و داراي دو حيثيت ملكي و ملكوتي دانسته و مانند صدرا مراتب عالم هستي را با وجود او منطبق و سازگار مي‌بيند. به طوري كه با حفظ وحدت شخصي مراتب وجودي خود را در سه نشيه عقلي، مثالي، و مادي پشت سر مي‌نهد، و براي اكتساب آن دسته از كمالاتي كه صرفاً در عالم مادّه مي‌توان به دست آورد، در قوس نزول وارد اين عالم مي‌شود و پس از استكمال در قوس صعود به عالم عقل راه مي‌يابد و با عقول عالي متّحد مي‌گردد.

This essay is about Mulla Sadra and Allameh Tabatabaei’s views on the concept and extension of the “world of zar (pre-existence)” (the pervading meaning of verse 172, Al-Araf, Holly Quran). In this research, based on Sadra and Tabatabaei’s basic thoughts and by using the descriptive and analytic method the following results have been achieved: 1. The existence of the world of zar is proved by Sadra and Tabatabaei’s transcendental wisdom; but, the extension of this concept is divine knowledge or the world of intelligence in Sadra’s philosophical thought and spiritual world (Malakout) in Tabatabaei’s. 2. Tabatabaei and Mulla Sadra both believe that human beings have two stages of life: the first stage is before the corporeal world and the other is after this world. In views of Tabatabaei, the stages of human being’s life are in full agreement with the grades of universe: the human being is passing the three stages of his life in the three following stations of the world: intelligence world, spiritual world and finally the corporeal world, to obtain all of his maturities according to his abilities.