مباني فلسفي اقدام‌پژوهي

Philosophical foundations of action research

اقدام‌پژوهي، روشي پژوهشي با هدف ايجاد پيوند بين نظريه و عمل و ‏رفع مشكلات ناشي از شكاف بين دو عرصه در موقعيت‌هاي عمل ‏است. حكمت عملي ارسطو و رابطه يادگيري و عمل برگرفته از ‏انديشه‌هاي ديويي بستر رويش اين روش پژوهي است. با وجود ورود ‏اين روش در آموزش و پرورش ايران، مباني فلسفي و رويكردهاي ‏متعدد آن مورد توجه كافي قرار نگرفته و نسبت آن با فلسفه آموزش و ‏پرورش كشور روشن نيست. اين مباني و رويكردها در مقاله حاضر، با ‏روش توصيفي و تحليلي بررسي شده است. سه رويكرد عمده در ‏اقدام‌پژوهي قابل تفكيك است كه تفاوت‌هايي در تعريف عمل، ‏معرفت‌شناسي و روش‌شناسي دارند: اقدام‌پژوهي انتقادي، اقدام‌پژوهي ‏تفسيري يا پراگماتيستي و رويكرد نظريه زنده. اقدام پژوهان انتقادي، ‏به طور عمده تحت‌تاثير هابرماس و نظريه انتقادي او هستند و دغدغه ‏روشنگري عمل‌كنندگان و رهايي بخشي آنان را دارند. اقدام پژوهان ‏پراگماتيستي از ديويي و رورتي تاثير پذيرفته و بيش از انتقادي‌ها بر ‏عمل تاكيد كرده‌اند. حاميان رويكرد نظريه زنده نيز متاثر از رورتي، بر ‏فرد اقدام پژوه، قضاوت‌ها و دانش شخصي او كه در موقعيت عمل به ‏دست مي‌آيد، تاكيد دارند. در بحث روش‌شناسي، هر سه رويكرد بر ‏تكثر روش‌ها و رهايي از قيود روش‌شناسي اثبات‌گرايانه تاكيد دارند. ‏تعارض عمده اين سه رويكرد با مباني فلسفي آموزش و پرورش كشور، ‏در نگاه نسبي‌گرايانه آن‌ها به انتخاب ارزش‌ها و اهداف تربيتي است ‏كه بايد مورد نظر قرار گيرد.‏

Action research is a research method employed for ‎bridging theory and practice and solving the ‎problems arising from their schism in practical ‎situations. The method has its roots in Aristotle’s ‎Practical reasoning and Deweyʹs thoughts on relation ‎between learning and action. Although this method ‎has entered in Iranian educational system, its ‎philosophical underpinnings and assorted approaches ‎have received sufficient attention; and the relation ‎between these approaches and the philosophy of ‎education in Iran is not clear. A descriptive and ‎analytic method was employed in studying of the ‎said foundations and approaches. Action research has ‎three main approaches which are different from the ‎standpoint of action definition, epistemology and ‎methodology: "critical", "Pragmatist or interpretive" ‎and "living theory". Critical action researchers , who ‎are mainly influenced by Habermas and his critical ‎theory, are concerned to enlighten and emancipate ‎practitioners. Pragmatist action researchers ‎influenced by Dewey and Rorty, put more emphasis ‎on action. Action researchers following "living ‎theory" approach propounded by Rorty, place more ‎emphasis on the practitioner themselves and their ‎judgments and their personal knowledge which come ‎of practical situations. In methodology, all three ‎approaches put emphasis on diversity in methods and ‎getting free from restrictions of Positivismʹs ‎methodology. The main difference between these ‎three approaches and philosophical foundation in ‎education in Islamic Republic of Iran is in relativism ‎which they follow in process of choosing educational ‎aims and values, which should be noticed. ‎