بررسي ضرايب همبستگي صفات، تجزيه عليت و شاخص‌هاي تحمل به خشكي در گندم تحت شرايط كم‌آبياري و سطوح مختلف نيتروژن

Correlation Coefficient, Path Analysis and Drought Tolerance Indices for Wheat under Deficit Irrigation Conditions and Nitrogen Levels

شاخص‌هاي تحمل به خشكي گندم، ضرايب همبستگي صفات با عملكرد دانه و نيز تفكيك اثرات مستقيم و غير مستقيم صفات از طريق تجزيه عليت در تحقيقي كه بر پايه طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي و به صورت اسپليت پلات در سه تكرار و به مدت دو سال زراعي در ايستگاه تحقيقات كشاورزي ديم مراغه به اجرا در آمده، مورد بررسي قرار گرفت. آبياري به عنوان كرت اصلي در چهار سطح (شرايط ديم، 95، 151 و 207 ميلي‌متر آب آبياري) و مقادير نيتروژن به عنوان كرت فرعي در پنج سطح (صفر، 30، 60، 90 و 120 كيلوگرم در هكتار نيتروژن خالص) منظور گرديد. مقادير عملكرد دانه،كاه وكلش، عملكرد بيولوژيكي، درجه باردهي، شاخص برداشت، ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه اندازه‌گيري و تعيين شد. نتايج نشان داد كه عملكرد دانه به ترتيب با شاخص برداشت (** 969/0 r =)، درجه باردهي (** 952/0 r =)، كاه و كلش (** 904/0 r =)، ارتفاع بوته (** 904/0 r =)، عملكرد بيولوژيك (** 824/0 r =)، تعداد سنبله در متر مربع (** 817/0 r =)، تعداد دانه در سنبله (** 773/0 r =) و وزن هزار دانه (** 612/0 r =) همبستگي مثبت و معني‌دار دارد. در تعيين اثر مستقيم وغير مستقيم صفات موثر بر عملكرد دانه (داده‌هاي دو سال، چهار سطح آبياري و پنج ميزان نيتروژن) از طريق تجزيه عليت نشان داده شد كه به ترتيب تعداد سنبله در متر مربع و تعداد دانه در سنبله، مهم‌ترين عامل موثر در عملكرد دانه هستند و ضريب همبستگي مثبت ومعني‌دار ارتفاع بوته، وزن هزار دانه و تعداد سنبله در متر مربع با عملكرد ناشي از اثرات مثبت غير مستقيم كاه وكلش و تعداد دانه در سنبله است. بررسي شاخص‌هاي تحمل به خشكي شامل شاخص تحمل (TOL)، شاخص بهره‌وري متوسط (MP)، ميانگين هندسي بهره‌وري (GMP)، شاخص تحمل تنش (STI) و شاخص ميانگين هارمونيك (HM) نشان داد كه سطح تنش 66 درصد آبياري كامل و 90 كيلوگرم در هكتار نيتروژن خالص در بهبود بهره‌وري آب آبياري برتري دارد.

In order to investigate the indices of drought tolerance, correlation coefficient and path analysis at deficit irrigation and nitrogen experiment, this experiment was conducted as split plot arranged in a randomized complete block design (RCBD) with three replications during 2000-2003 for wheat at Maragheh agricultural research station of DARI. The treatments were included four levels of deficit irrigation (Rainfed, 100, 160 and 220mm of water use) as main plots and five nitrogen rates (0, 30, 60, 90 and 120 kg.N.ha-1) as sub plots. Grain, straw and biological yield, harvest index, productivity degree, plant height, kernel number per spike, Spike number per square meter and TKW determined from the middle of each plot. There were positive significant correlations due to grain yield with all variables: harvest index (r = 0.969 ), Productivity degree (r = 0.952 ), straw yield (r = 0.904 ), plant height (r = 0.904 ), biological yield (r = 0.824 ), Spike number per square meter (r = 0.817 ), kernel number per spike (r = 0.773 ) and TKW (r = 0.612 ) respectively. Results of path analysis showed that increase in grain yield was due to increase spike number per square meter and kernel number per spike respectively. On based of indices of drought tolerance (Tolerance Index, Mean Productivity, Geometric Mean Productivity and Harmonic Mean), treatment of %66full irrigation combined with 90KgN.ha-1 was substantially increased water productivity.