حقوق شهروندي در عريضه‌هاي زنان عصر مشروطه (دوره دوم و سوم مجلس شوراي ملي)

Citizenship Rights in the Petitions of Women during the Constitutional Period (The Second & Third Parliament)

اين مقاله در صدد است تا نشان دهد كه مي‌توان شكواييه‌هاي زنان دوره مشروطه، مبتني بر اسناد به جامانده از دوره‌هاي دوم و سوم مجلس شوراي ملي را با ارجاع به اركان چهارگانه حقوق شهروندي، يعني برابري، آزادي، امنيت و مالكيت، تحليل كرد. در جهت اثبات چنين ادعايي و يا روشن ساختن چنين تحليلي، مقاله در دو بخش سامان داده شده‌است، در بخش نخست بحثي عرضه تاريخي ـ نظري در باره چيستي و تاريخ شهروند و حقوق شهروندي شده است و از آن دو نتيجه اصلي بركشيده شد: نخست اين كه اهم حقوق شهر وندي مبتني بر بند دوم اعلاميه 1793 حقوق انسان و شهروند در چهار حق اصلي، يعني حق برابري، حق آزادي، حق امنيت و حق مالكيت قابل تلخيص هستند؛ دوم اينكه حقوق فردي و حقوق شهروندي هم به لحاظ ذاتي و هم همانگونه كه از عنوان «اعلاميه حقوق انسان و شهروند» بر مي‌آيد، حقوقي درهم تنيده هستند. تا حدي كه مي‌توان گفت هر حقي در اين حوزه‌ها هم فردي و خصوصي است و هم در عين حال حقي شهروندي. مبتني بر چنين نتايجي، به ويژه نكته دوم است كه قسمت دوم مقاله سامان يافته است: در اين قسمت برجنبه‌هايي از شكواييه‌هاي زنان تاكيد شده است كه در آنها پي‌گيري حقوق خصوصي صراحتاً يا تلويحا در متن بزرگتري يعني در متن حقوق شهروندي نهاده شده است. آنچه از بخش دوم اين مقاله حاصل شده‌است اين است كه خطاب‌هايي مانند«امناي ملت،» «نمايندگان محترم و حافظين حقوق ملت» و به كار گيري اصطلاحاتي نظير «حقوق ملت،» «خدمت به عالم انسانيت،» «تجويز قانون،» «عموم ملت،» تابعيت ايراني،» «تساوي تمام افراد در حقوق،» «ضرورت سلب آزادي از حكام ستمگر،» تاكيد بر حق مالكيت و امنيت و اصطلاحاتي مشابه كه در متن عريضه‌ها به كار گرفته شده است، كه همگي نشانه آشنايي زنان با مفاهيم حقوق شهروندي بوده است.

This paper aims to shed lights on many petitions that were submitted by women to the first and second Majlis in the early Constitutional period, by referring to four elements of citizenship rights, namely, Equality, Liberty, Security and Property. To do so, the paper has been organized in two separate and simultaneously correlative sections. The first section has been devoted to analyzing the nature and history of citizen and citizenship, and two substantial conclusions have been drawn. The first is that, based on the second article of the Declaration of the Rights of Man and Citizen from the Constitution of Year I (1793), the rights of Man and Citizen are equality, liberty, security, and property. Second is that the rights of Man and Citizen are extremely indivisible or better to say incapable of being separated and applied to either to Man or to the citizen. In other words, they belong to Man and Citizen at the same time. Drawing upon the issues discussed in the first part of the paper, and highlighting the fact that little research has been done to analyze the content of women’s petitions in terms of citizenship rights, the second part of the paper will analyze the content of these petitions and will demonstrate that, despite the specific content of these petitions – largely centered on financial claims, property disputes, defense of individual and family rights, their form of presentation and in particular the content of these petitions point to their significance in women’s perceptions of their own position as citizens of a new form of government. The paper will conclude with some reflections about the position of women in this period as modern subjects demanding their equal citizenship rights and recognition – an unfinished project.