الگوهاي همديد خشكسالي و ترسالي زمستانه در جنوب غرب ايران

The synoptic Patterns of wintertime drought and wet period in Southwestern of Iran

خشكسالي يكي از مخاطرات طبيعي است، كه در بيشتر نقاط جهان اتفاق مي‌افتد ولي نمود آن در مناطق خشك و نيمه‌خشك بيشتر است. هدف اين مطالعه، بررسي پديده خشكسالي و شناخت الگوهاي همديدي موثر بر رخداد آن و مقايسه با شرايط ترسالي است. بدين منظور داده‌هاي روزانه و ماهانه بارش طي يك دوره آماري مشترك 20 ساله (2008- 1989)، براي 20 ايستگاه در جنوب‌غرب ايران، از سازمان هواشناسي دريافت و با روشهاي آماري از جمله شاخص Z مورد واكاوي قرار گرفت. نتايج اوليه نشان داد فراواني دوره‌هاي خشكسالي در منطقه بيش از دوره‌هاي ترسالي است. روند دوره‌هاي كاهش بارش بويژه در سالهاي اخير رو به افزايش است. همچنين هرچند ژانويه و دسامبر داراي حداكثر فراواني رخداد خشكسالي هستند اما روند اين پديده در آنها رو به كاهش است؛ در حالي كه در ماه‌هاي مارس و فوريه با فراواني كمتر رخداد خشكسالي، روند افزايشي دارند. از نظر همديد، جابجايي سالانه كمربند پرفشارجنب حاره بويژه پرفشار جنوب عربستان نقش مهمي در نوسان بارش زمستانه جنوب‌غرب كشور ايفا مي‌كند، بطوري كه دوره‌هاي خشك معمولاً همراه با جابجايي غرب سو، قرارگيري بر روي شبه جزيره و افزايش ارتفاع ژيوپتانسيلي و دوره‌هاي مرطوب با جابجايي شرق‌سو، قرارگيري بر روي درياي عرب و كاهش ارتفاع ژيوپتانسيلي اين مركز پرارتفاع همراه مي‌باشد. همچنين موقعيت مكاني محور ناوه درياي مديترانه در تغييرات بارش جنوب غرب ايران نقش بسزايي دارد. هر چه ناوه به شرق دريا نزديكتر و بصورت شمال‌غرب-جنوب‌شرق جهت‌گيري داشته باشد، بارش‌ها افزايش و فاصله بيشتر ناوه از شرق مديترانه و جهت‌گيري شمال‌شرق- جنوب‌غرب آن معمولاً با دوره‌هاي كاهش بارش و رخداد خشكسالي همراه است.

Drought is one of the natural hazards that occur in most parts of the world but its manifestation in the arid and semiarid regions of the world is more. First purpose of this study is the identification of synoptic patterns affecting in drought occurrence and second is its comparison with wet periods. For this purpose, daily and monthly precipitation data over a period of 20 years (2008-1989), were gathered and analyzed using statistical methods such as Z score for 20 meteorological stations in southwestern of Iran. Preliminary results showed that the frequency of drought events in the study area is more than wet occurrences. Trend of droughts, particularly in recent years is increasing, although January and December show a maximum frequency of occurrence of drought, but the phenomenon is declining in both. However, in March and February with a lower frequency of occurrence of drought, the drought is increasing. From synoptic view point the annual shift of sub-tropical high pressure belt, particularly meridional extension the STHP cell in southeast of Saudi Arabia plays an important role in the winter precipitation variation. So, often dry periods with the movement toward the West, taking place on peninsula and the increasing in heights, and wet periods with the movement toward the East, taking place on sea and the decreasing in geopotential heights. Also the location of the Mediterranean trough axis plays an important role in precipitation variations in southwest of Iran. Whatever the trough be closer to the east part of Mediterranean Sea and its axis forms a NW-SE orientation, rainfall in study area will be increased but with increase the trough distance from east part of Sea and with NE-SW orientation, it is usually associated with periods of reduced precipitation and drought events. Key words: Drought, Standard Score, Synoptic patterns, Sub-tropical high pressure, Southwest of Iran.