گفتاري درباره‌ي زندگي و آثار ابوبكر اخويني بخاري

A discourse on the life and works of Abubakr al-Akawayni al-Bokhari

اخويني را مي‌توان در زمره‌ي پزشكان بزرگ و معتبر ايراني در حدود سده‌ي چهارم هجري به بعد دانست كه آثار و تجربيات پزشكي وي، به‌عنوان ماخذي مستند و قابل قبول در اكثر ادوار تاريخ طب، مطرح بوده است. متاسفانه، در بين كتب پيشينيان آگاهي دقيقي از زندگي و آثار وي به‌دست نمي‌آيد و آن‌چه در اين‌باره مي‌دانيم تنها بر مبناي گفته‌هاي خود او و نيز شواهد و قرايني است كه از اثر معروفش «هدايه‌المتعلمين في الطب» دريافته‌ايم. او شاگرد ابوالقاسم‌ مقانعي‌، از شاگردان محمد بن‌ زكرياي‌ رازي، بوده است. محدوده‌ي زماني زندگي وي در قرن چهارم هجري و وفات وي در اواسط نيمه‌ي دوم همين قرن بوده است. آثار وي و به‌ويژه كتاب «هدايه‌المتعلمين في الطب» در كنار آثار پزشكي ايران، به‌عنوان متني مهم و قابل اعتنا شناخته شده است. اين كتاب از چند لحاظ حايز اهميت فراوان است: نخست از آن جهت كه كتاب هدايه‌المتعلمين، كهن‌ترين اثر پزشكي به زبان فارسي است كه به‌دست ما رسيده است؛ دوم از جهت نكات بسيار مهم زبان‌شناختي و ادبي؛ سوم از لحاظ پزشكي و علمي كه به اين كتاب در حيطه‌ي طب سنتي اهميتي دوچندان مي‌بخشد و اهميت چهارم از لحاظ شناخت بسياري از اسامي داروها، مفردات و مركبات طب سنتي و اشخاص مهم و مورد اعتناي تاريخ پزشكي ايران مي‌باشد.

Al-Akawayni is considered one of the greatest and most reputable Iranian physicians of the fourth century AH whose medical works and expertise have been reliable and acceptable sources in most periods of the history of medicine. Unfortunately, old books do not reveal much about his life and works, and what we know about him is based on his own statements and evidence and inferences we have made from his famous work “Hidayat al-Mutaallimin fi-al-Tibb" (Learnerʹs guide to medicine). He was a student of Abu Al Qasem Moqaneiy, who, in turn, was a student of Muhammad Zakaria Razi. His works, especially “Hidayat al-Mutaallimin fi-al-Tibb", are considered reliable medical texts along with other great medical textbooks of Iran. This book is important from several viewpoints. First, it is the oldest available medical text in Persian; second, it is rich in linguistic and literary technicalities; third, it is valuable from a medical and scientific point of view, especially traditional medicine; fourth, it is an important source to learn the names of a large number of medications, herbal medicines, and scholars in the history of Iranian medicine.