بررسي تطبيقي اشعار تعليمي فردوسي و حافظ

A comparative study of didactic poetry of Firdausi and Hafiz

شعر تعليمي، شعري است كه هدف اصلي سراينده، آموزش حكمت و اخلاق، همچنين تشريح و تبيين مسايل و انديشه‌هاي مذهبي، تربيتي، فلسفي و مضامين پندگونه باشد. بيان آموزه‌هاي اخلاقي و حكمي در شعر فارسي از اوايل سده چهارم هجري آغاز شد و به تدريج در بيشتر قالب هاي شعري جلوه‌گري نمود. اشعار تعليمي گاه به صورت جداگانه و مستقل است؛ همانند منظومه‌ها و داستان هايي كه منحصراً به آموزه‌هاي تعليمي مي‌پردازد و گاه در ديگر آثار ادبي پراكنده است. «شاهنامه» فردوسي و «ديوان» حافظ از لحاظ اشتمال و احتوا بر مفاهيم و مضامين پندگونه از بي‌نظيرترين آثار ادبي است كه علاوه بر جنبه حماسي و غنايي همواره از ديرباز، به عنوان مرام نامه و دستورنامه زندگي مورد توجه خواص و عوام بوده است. نكته‌اي كه اساس اين پژوهش بر آن استوار است نوع بيان مضامين اخلاقي و انديشه‌هاي حكمي و پندگونه اين دو شاعر بلندآوازه است. لحن و بيان يكي رويكردي تفصيلي دارد و آن ديگري شيوه مختصرگويي را در پيش گرفته است؛ كلام يكي صريح و روشن و ديگري مرموز و طنزآلود و مبهم؛ شيوه‌ها و گونه‌هاي متفاوت و مجزايي كه اين پژوهش سعي دارد به ارايه نمونه‌هايي از آن بپردازد.

The main aim of a poet in composing didactic poetry is to teach philosophy and ethics and to explain and specify religious, educational, philosophical, instructive issues and thoughts. Expressing philosophical and ethical doctrines in Persian poetry started in the fourth century and gradually manifested itself in the most of poetic style. Didactic poetry either appeared separately and independently just like long poems and stories that exclusively pay attention to didactic doctrines or are scattered in other literary works. Firdausiʹs Shah Name and Hafizʹs Divan are among literary works which contain instructive contents at highest level. These two literary works contain epical and lyrical aspects that were considered from long times ago as manifesto of living for both the elite and common people. The point on which this research paper is based on is the tone of expressing ethical contents and the philosophical and instructive thoughts of these two poets. One of the poets had chosen a detailed approach and the other one a brief approach. The words of one poet are explicit and clear and the other one is mysterious and satirical. Therefore, this paper tries to study and represent different ways of expressing didactic ideas by these two poets.