توصيه و برآورد كود در ايران: چالش ها و راهكارها

Fertilizer Recommendation and Forecast in Iran: Challenges and Strategies

تحليل 50 ساله روند تغييرات سطح زير كشت، توليد و منابع آب دشواري افزايش سطح زيركشت و تمركز بر توليد بيشتر در واحد سطح براي تامين غذاي مورد نياز جمعيت رو به رشد را نشان مي دهد. اين امر موجب فشار بيشتر بر منابع خاك و به مخاطره افتادن دستيابي به توليدپايدار و امنيت غذا بوده و توجه به حاصلخيزي خاك به عنوان كليد پايداري را بيش از پيش آشكار مي نمايد. مصرف بهينه كود (شيميايي، آلي و زيستي) و تغذيه متعادل گياه به عنوان مهمترين عوامل حاصلخيزكننده خاك از مهمترين دغدغه هاي بخش كشاورزي است. در اين راستا دو مقوله توصيه وبرآورد كود به عنوان حلقه هاي اوليه و پايه اي نظام توصيه، برآورد، تامين، توزيع و مصرف كود در كشور مورد بررسي قرار گرفت. بررسي ملاك هاي تشخيص وضعيت عناصر غذايي در خاك و گياه و ارزيابي نتايج بيش از 20000 نمونه خاك نشان داد بالاي 50 درصد خاك هاي كشور دچار كمبود يك يا چند عنصر غذايي مي باشند. فقر مواد آلي از جمله مهمترين موانع پايداري حاصلخيزي خاك ها و توليد پايدار مي باشد. از ميان چهار راهبرد توصيه كود براساس آزمون خاك مشخص گرديد تاكنون روش محدوه كفايت بيشترين سهم را در توصيه كودي كشور داشته و بدليل كمبود اطلاعات ساير راهبردها شامل «انباشت تدريجي خاك از عناصر غذايي»، «نگهداشت عناصر غذايي خاك در يك محدوده معين» و «برقراري تعادل كاتيوني خاك» مورد توجه قرار نگرفته اند. بررسي روند توصيه كود بيانگر گذار از توصيه عمومي و منطقه اي به آزمون خاك همگام با تكميل ساختار تحقيقاتي و آزمايشگاهي دارد به گونه اي كه از دهه 70 شمسي بستر سازي براي توصيه بر مبناي آزمون خاك آغاز گرديده است. علاوه بر آزمون خاك به عنوان پايه توصيه كودي، اهميت لحاظ ساير شرايط اقليمي (خشكي، گرما)، خاكي (شوري) و گياهي (كارايي ارقام) و مديريت هاي زراعي (تناوب زراعي) در توصيه كودي نشان داده شد. خوشبختانه گام هاي اوليه براي تلفيق اين عوامل در مدل كامپيوتري توصيه كودهاي شميايي و آلي برداشته شده كه نياز به پژوهش هاي تكميلي دارد. از ميان پنج مدل معرفي شده براي برآورد كود در ايران برآوردها عمدتا مبتني بر مدل گياه محور بوده و روندي تكاملي را با توجه به افزايش اطلاعات از وضعيت حاصلخيزي خاك و تغذيه گياه طي مي كند. مجموع برآوردها طي دهه هاي اخير بيانگر نياز بيشتر به كود در كشور بوده و بايستي ميان نياز به كل كود و نحوه مصرف آن در خاك تمايز قايل شد. لذا سياست استفاده بهينه (مصرف متناسب با نياز خاك و گياه) همچنان سياست محوري در مصرف كود بوده و بايستي بسترهاي لازم براي تحقق بيش از پيش آن فراهم گردد. تحقيقات آزمون خاك و اجراي آن با مشكلاتي مواجه است كه نيازمند يك برنامه ملي در سطح كشور براي بكارگيري جدي آزمون خاك از طريق آزمايشگاه هاي خاك و آب كشور و توزيع و مصرف علمي كود مي باشد. بدين ترتيب سياست مصرف بهينه قابل تحقق بوده و مي توان به حفظ حاصلخيزي خاك، عملكرد مناسب و حفظ محيط زيست نايل گرديد.

Analysis of the trends of the cultivated area, agricultural production, and water resources in the past 50 years shows that focus of agricultural development has to be on intensification to cope with the rising demands for food of the growing population in Iran. This means more pressure on soil resources, which threatens sustainable production and food security. It also shows the key role of soil fertility and balanced soil fertilization, which is the main concern of the agricultural sector as well. In this paper, fertilizer recommendation and forecast are investigated as the first and the main steps of fertilizer system including recommendation, forecast, supply, allocation and consumption. Considering soil and plant nutrient criteria and fertility evaluation of some 20,000 soil samples revealed that more than 50 percent of the cultivated soils suffer from the deficiencies of one or more nutrients. Furthermore, the low soil organic matter content is the main limitation factor of sustainable soil fertility and production. Among the four fertilizer recommendation approaches based on soil test, fertilizer recommendation in Iran is more based on the sufficiency range approach. Due to the lack of adequate data, the other approaches including build up, maintenance, and cation balance methods have been ignored, but should be considered in the future. Fertilizer recommendation trend shows a transition from the general and regional recommendation towards the soil test recommendation along with more attention to research and soil analysis. In addition to soil test as a base of fertilizer recommendations, other factors such as climate (drought, temperature), soil (salinity), plant (uptake efficiency) and agronomic management (rotation) should be considered in the fertilizer recommendations system. Fortunately, the first steps for integration of these factors are gathered in automated fertilizer recommendation program which needs more complete investigations. Among the five main fertilizers forecasting models in Iran, fertilizer estimation is more based on crop based model and has a generation trend due to more availability of soil and plant analysis data. This trend shows more fertilizer requirement in the future. However, it is necessary to distinguish between the total fertilizer requirement and its consumption at the farm. This means fertilizers consumption is not balanced in general, while balanced fertilization should be the main policy. There should be a national soil testing program in a way to include all stakeholders (private soil test lab, producers, etc) in fertilizer program. With the preparation of soil test infrastructure and facilitation of farmersʹ access to soil lab and appropriate fertilizer, balanced fertilization and, consequently, sustainable soil fertility, food security, and environmental protection could be achieved.