تاثير سياست در تدوين و گسترش مزدك‌نامه‌ها

Impact of politics in codification and development of Mazdak-Nameh books

در اوايل دوره سلطنت قباد پادشاه ساساني (486- 531 م) جنبشي مهم به رهبري مزدك، با دلايل گوناگون اجتماعي، اقتصادي و سياسي، رخ داد؛ كه پادشاه نيز، براي تضعيف موقعيت بزرگان و روحانيان، از آن حمايت كرد. طبيعتاً بزرگان با جنبش مخالفت كردند و قباد را از سلطنت خلع كردند و او فقط با حمايت هياطله توانست دوباره به تخت سلطنت بازگردد. ساليان بعد، اتحاد دوباره بزرگان و روحانيان با خسرو- پسر سوم قباد- منجر به انجام كودتا، خلع قباد و قتل مزدك و هوادارانش گرديد (531 م). در نتيجه، براي تثبيت اعاده قدرت و حيثيتِ بزرگان و روحانيان، اصلاحاتي انجام گرفت. پس از فروخواباندن جنبش، به دستور خسرو انوشيروان، پادشاه جديد، روايتي رسمي، با نگرشي منفي درباره جنبش مزدك در خداي‌نامه، كتاب تاريخ رسمي ساساني، نگاشته شد. هم‌زمان، چند روايت ديگر نيز به صورت كتبي يا شايد شفاهي در ميان مردم مشهور گشت. برخي از اين روايت‌ها پس از سقوط ساسانيان (635)، از پهلوي به عربي ترجمه گرديد، كه در سده‌هاي نخستين اسلامي بسيار مشهور بود. روايت‌هاي اصليِ داستان مزدك در چند كتاب تاريخي، ادبي و سياسي وارد گرديد. نگارندگان در اين مقاله مي‌كوشند تا حد امكان، دلايل سياسيِ احتمالي اشاعه اين روايات را در دوره ساساني و سده‌هاي نخستين اسلامي، با تطبيق نقاط قوت و ضعف، بخش‌هاي افسانه‌اي، واقعي و تحريفات آن‌ها در كتاب‌هاي تاريخ طبري، شاهنامه فردوسي، سياست‌نامه نظام‌الملك، فارس‌نامه ابن‌بلخي، فسطاط العداله في قواعد السلطنه از محمد بن محمود خطيب بررسي نمايند.

At early period of Ghobad’s reign, Sassanid King (486-531AD), an important movement occurred, headed by Mazdak, for several social, economic and political reasons so that the king supported it in order to weaken the position of great figures and clergymen as well. Naturally, important people opposed the given movement and dethroned Ghobad King from power and he managed to resume his reign again only by the support of Hephthalites. Several years later, re-aliance of authorities and clergymen with Khosro- Ghobad third son- led to coup, Ghobad’s dismissal and killing of Mazdak and his adherents (531AD). As a result, some reforms were done to stabilize resumption of power and reputation to authorities and clergymen. After suppression of this movement, based on Khosro Anooshirvan, new king, an official narrative was recorded in KHODAY-NAMEH book (literally God’s scripture) as book of Sassanid official history by a negative perspective toward movement of Mazdak. At the same time, other several narratives were prevalent among people in written or perhaps orally. Some of these narrations were translated from Pahlavi to Arabic after fall of Sassanid (635AD) where they became very well-known during Islamic early centuries. The main narratives from Tale of Mazdak were included in some of historic, literary and political books. The authors in this essay are trying as possible to examine the probable political reasons for prevalence of these narratives in Sassanid periods and Islamic early centuries by adaptation of strong and weak points, legendary and real parts and their manipulations within books like Tabari History book, Shahnameh of Ferdowsi, Syasat- Nameh of Nezam-Al-Molk, Fars- Nameh by Ibn- Balkhi, Fostat-Al-Edalat Fi-Qavaed-Al-Saltanat book by Mohammad Ibn Mahmoud Khatib.