بررسي فن آوري سفالگري هزاره پنجم ق.م. با استفاده از روشهاي آزمايشگاهي XRD و XRF در شمال مركزي ايران*

The Technological Studies of the Fifth Millennium B.C. Pottery from North-Central Iran by Using X-Ray Defragmentation (XRD) and X-Ray Fluorescence (XRF) Laboratory Testing

از جمله شواهد موجود براي بررسي فرايندهاي تكنولوژيك در دورانهاي پيش از تاريخ، سفال است كه به فراواني از بقاياي باستاني، كشف و ضبط مي شود. سفال به عنوان كهن ترين صنعت مردمان ساكن در فلات ايران، جايگاه ويژه اي در مطالعات باستان شناختي دارد. امّا بيشتر مطالعات انجام شده بر اساس توصيف ظاهري و الگوهاي هنري انجام شده است چرا كه در چند دهه گذشته، ابزارها و فنون پيشرفته مطالعاتي در دسترس باستان شناسان نبوده است امّا در حال حاضر در اثر پيشرفت هاي فن آوري مداوم در تمام عرصه ها اين امكان براي باستان شناسان فراهم شده است تا بتوانند داده هاي مادّي خود از جمله مجموعه سفالها را با استفاده از اين ابزارها و فنون هر چه دقيق تر مورد مطالعه قراردهند. در اين طرح پژوهشي، تعداد 30 نمونه از سفالهاي همگون معروف به افق چشمه علي از دو محوطه باستاني مرتبط با اين افق سفالي (اسماعيل آباد و طبقات فوقاني تپّه زاغه دشت قزوين) با استفاده از تحليل آزمايشگاهيXRD (تفرق پرتو مجهول) وXRF (فلورسانس پرتو مجهول) مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. افزون بر اين در ارتباط با آزمايشهاي انجام شده، وضعيّت فيزيكي نمونه ها نيز مطالعه شده است. مقايسه نتايج تحليل هاي آزمايشگاهي نمونه ها از دو محوطه وجوه افتراق و اشتراك آنها را نشان داده و در نهايت توانايي‌هاي فني سفالگران هزاره پنجم ق.م. را در منطقه شمال مركزي ايران آشكار كرده است

Scientific advances in the laboratory testing have provided the most effective means for archaeologists to examine their artifactual data in a science-based framework. In this research project we have been able to examine 30 ceramic samples from two archaeological sites with the homogeneous ceramic horizon. North-central Iran, approximately the area lying between Kashan, Qazvin and Tehran is, characterized by uninterrupted plains watered by streams from the neighboring mountain ranges. As there are no major geographic barriers, in many periods ceramic assemblages were identical throughout the area. Finely made painted ware characterizes the upper part of Cheshmeh Ali IA and has been found at Qara Tepe and Esmailabad Tepe west of Tehran in the upper levels at Zagheh at Saveh and in Sialk II. It occurs in a variety of shapes including cup bowls, spouted bowls, hemispherical and closed bowls, shallow and deep bowls on pedestal feet, basket-handled pot and concave-sided cups. Cheshmeh Ali ceramic horizon is hand-made of fine grained fabric and covered with a burnished orange-to-red slip and painted in black on red. A wide variety of designs include lozenges hatched triangles, festoons, chevrons braided patterns and stylized animals and fish. It is especially well known from the excavations carried out at Tepe Esmailabad. The material from this site seems more elaborate than that of Zagheh. In spite of the facts that all the examined samples belong to the same ceramic horizon in the area XRF and XRD, laboratory testing has indicated certain technological differences between two groups of samples.