بررسي معادن و محوطه‌هاي مربوط به ذوب فلز در شهرستان بردسير

Ancient Mines and Slag Sites in Bardsir Region

شهرستان بردسير از نظر كانسارهاي فلزي، به ويژه مس، از غني ترين مناطق شرق ايران است. بيشتر اين كانسارها در منطقه غربي و جنوب غربي بردسير در منطقه كوه پنج واقع شده‌اند. برخي از اين كانسارها از دوره پيش از تاريخ تا سده هاي متاخّر اسلامي استحصال شده اند. اطّلاعاتي كه در اين مقاله ارايه مي شود بررسي شماري از معادن باستاني و محوطه هاي ذوب فلز بخشهاي غربي و جنوب غربي بردسير است كه طيّ بررسي و شناسايي فصل دوم كه در تير و مرداد 1383 انجام شد، ثبت شده‌اند. طيّ اين بررسي، 27 معدن باستاني و محوطه ذوب فلز، كه بر سطح آنها تلنبار سرباره فلز و بقاياي كوره وجود داشت، شناسايي شد. بيشتر معادن، روباز و به شكل شياري و افقي هستند. هرچند معادني به شكل تونلهاي عمودي و چاهي شكل نيز شناسايي شد. بر اساس مطالعات اوّليّه روي مواد فرهنگي كم شمار به دست آمده از اين معادن، بيشتر اين معادن مربوط به دوره اسلامي هستند. از سطح محوطه هاي مربوط به ذوب فلز، شمار بيشتري تكّه سفال به دست آمد كه بيشتر آنها مربوط به دوره اسلامي (عمدتاً صفويه)، اشكاني و ساساني است. از سطح يكي از محوطه ها نيز تكّه سفال شاخص مربوط به آغاز تاريخي به دست آمد. تعدادي از اين محوطه هاي سرباره اي چسبيده يا در نزديكي محوطه هاي استقراري قرار داشتند كه بر اساس اين محوطه هاي استقراري مي توان اين محوطه هاي سرباره اي را نيز تاريخ‌گذاري كرد. در كنار معادن و تعدادي از محوطه هاي ذوب فلز، بقاياي سازه هايي ديده مي شود كه با استفاده از سنگهاي لاشه بدون ملاط ساخته شده اند.

Bardsir region is one of the richest regions of metallic deposits, especially copper, in the east of Iranian Plateau. Most of the metallic deposits in Bardsir region are located on the western and southwestern parts, in K?h Panj area. Some of the mines have been exploited since prehistoric times through historic to Islamic periods. The data presented here are collected during the second season of Bardsir Plain survey which was fulfilled in summer 2004. During this survey we found 27 mines and slag sites. Most of the mines are horizontal open cast in shape, but there are examples of well-shaped mines. Based on preliminary observations on small assemblage of surface finds it seems that most mines were extracted in Islamic period. Slag sites produced more surface sherds than mines; these sherds dated to Islamic (essentially Safavid period) and Partho-Sassanid periods. We found a diagnostic sherd on a slag site which is comparable with Protohistoric ceramics. Some of the slag sites are located just beside the settlement sites, and by this factor we may consider them contemporary with these settlements. The mines and most of the slag sites are associated with small stone structures which were built with no use of mortar.