تحولات تجارت فرش دستباف ايران در دوره قاجاريه

Changes in the Production of Iranian hand-woven Carpet Market

چكيده: در دوران قاجاريه پس از اينكه آرامش نسبي در زمان پادشاهي فتحعليشاه و ناصرالدين شاه قاجار برقرار شد، بستري براي توليد فرش هاي نفيس ايراني مهيا گرديد. در اين عصر سياحان اروپايي توجه تاجران و مردم اروپا و آمريكا را به فرش دستباف ايران جلب نمودند. در اواسط قرن 19م/13ق تحولي در توليد فرش دستباف در جهت تامين نياز بازار جهاني رخ داد و شركت هاي خارجي به سرمايه گذاري در توليد و تجارت فرش دستباف ايران علاقه مند شدند. در پي اين تحولات بود كه برخي از كشورهايي كه در صنعت فرش دستباف داراي مزيت بودند به فكر توسعه اين صنعت افتاده و به عرصه رقابت در تجارت بين المللي آن وارد شدند. اين رقابت در بازار جهاني بعد از جنگ بين الملل اول شدت يافت و همواره توليدكنندگان بزرگ فرش در تصاحب بازارهاي جهاني ‏ بخصوص بازار اروپا و آمريكا در رقابت با يكديگر قرار داشتند. كشورهاي ‏چين، هندوستان و تركيه از مهمترين رقباي ايران بودند كه در سال هاي پاياني ‏دوره قاجاريه توانستند سهم خود از بازار بين المللي فرش را افزايش دهند.‏ نظر به آغاز تجارت فرش دستباف و رقابت بين المللي آن در اواسط دوره قاجاريه و تحولات مهمي كه در بازار فرشِ دنيا در اين دوران رخ داد و از آنجا كه تاكنون بازار بين المللي فرش در دوران مذكور به صورت تخصصي و با پرداختن به جزييات مورد بررسي قرار نگرفته است، در اين مقاله سعي شد با مراجعه به اسناد دست اول بجاي مانده از دوره قاجاريه با استفاده از مركز اسناد و تارخ ديپلماسي وزارت امور خارجه، مركز اسناد كتابخانه ملي و منابع تاريخ اقتصادي اين دوران، تجارت فرش ايران در دوره قاجاريه معرفي و وضعيت تجارت اين كالا در بازار بين المللي آن مورد بررسي قرار گيرد.

In the Qajar era, after relative calmness was established during the reign of Fath Ali Shah Qajar, the way opened for the production of Iranian carpets. European travelers attracted the attention of businessmen and people in Europe and America to Iran’s precious hand-woven carpets. During the middle of the 19th century a change occurred in the production of Iranian carpet industry in order to supply the world market and foreign companies became interested in investing in the production and trade of Iranian hand-woven carpets. Following these changes, other countries began to compete in this industry and appeared on the international scene. This competition intensified after the First World War, and the great carpet producers consistently competed with each other for the ownership of the international market, particularly the European and American markets. China, India and Turkey were among the main competitors of Iran, and they increased their share of the international market for carpets in last years of the Qajar era. In view of the beginning of hand-woven carpet business and it’s international competition in middle of Qajar era and the important changes occurred in world carpet market in this era, and in view of the fact that carpet international market hasn’t been studied with specialty and in details in this era up to now, in this paper, it is tried that by reference to firsthand documents left from Qajar era, use of “document and diplomacy history center of foreign affairs ministry”, and “document center of national library” and economic history resources in this era, Iran’s carpet business in Qajar era is introduced and condition of it’s business in international market is studied.