ارزيابي پايداري عملكرد دانه لاين‌هاي اميد بخش جو (Hordeum vulgare L.) در مناطق سردسير كشور با استفاده از روش‌هاي رگرسيوني

Study of grain yield stability of barley (Hordeum vulgare L.) promising lines in cold regions of Iran using regression methods

مطالعه اثر متقابل ژنوتيپ × محيط و پايداري عملكرد دانه ارقام در شرايط محيطي مختلف از اهميت ويژه‌اي در برنامه‌هاي اصلاح نباتات برخوردار است. تحقيق حاضر با هدف بررسي پايداري عملكرد 18 لاين اميدبخش جو به همراه دو رقم شاهد (بهمن و ماكويي// زاگرس/80-5151) در هشت ناحيه سرد كشور كه در شش منطقه همدان، مياندوآب، كرج، اراك، جلگه‌رخ و مشهد طي دو سال زراعي(‌1388- 1386) و در دو منطقه اردبيل و تبريز فقط در سال 1386، در مجموع در 14 محيط ( تركيب سال و مكان) انجام شد. طرح آزمايشي مورد استفاده در تمامي مناطق و سال‌ها، بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار بود. تجزيه واريانس مركب با فرض تصادفي بودن محيط‌‌ها (سال‌ها و مكان‌ها) و ثابت بودن ژنوتيپ‌ها انجام شد. نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه بين اثرهاي ساده ژنوتيپ‌ها اختلاف معني‌داري وجود نداشت، اما اثر متقابل ژنوتيپ × محيط در سطح احتمال يك درصد معني‌دار بود. با استفاده از روش رگرسيوني فينلي و ويلكينسون، ژنوتيپ‌ 16 با ضريب رگرسيون نزديك به 1 و كمترين ميزان انحراف از رگرسيون به عنوان پايدارترين ژنوتيپ‌‌ معرفي شد. روش ابرهارت و راسل ژنوتيپ‌هاي 18 و 11 را با كمترين ميزان ضريب رگرسيون وكمترين ميزان انحراف از خط رگرسيون به عنوان ژنوتيپ‌هاي پايدار براي محيط‌هاي نامساعد مشخص نمود. همچنين براساس روش رگرسيون تاي، ژنوتيپ‌ 16 به عنوان ژنوتيپي با پايداري متوسط معرفي شد و ژنوتيپ‌هاي11 و 18 به ترتيب بالاترين ميزان پايداري را نسبت به ساير ژنوتيپ‌ها داشتند. به طور كلي با مقايسه روش‌هاي رگرسيوني فينلي و ويلكينسون، ابرهارت و راسل و تاي، روش رگرسيوني تاي از ديدگاه بيومتري، يك روش تكميل كننده براي تشخيص ژنوتيپ‌هاي پايدار به كمك ساير روش‌هاي رگرسيوني بود و ژنوتيپ16 نيز به عنوان يك ژنوتيپ مطلوب براي تمامي محيط‌هاي آزمايشي شناخته شد. ژنوتيپ‌ 19 نيز براي محيط‌هاي مساعد يا محيط‌هاي با عملكرد بالاتر از ميانگين كل آزمايش و ژنوتيپ‌هاي 11 و 18 براي محيط هاي نامساعد شناسايي شدند.

Study of grain yield stability in different environmental conditions is very important in plant breeding programs. To study grain yield stability of 18 barley promising lines with two check cultivars (Bahman and MAKOUEE//ZARJOW/80-5151) in six - field stations (Hamedan, Miandoab, Karaj, Arak, Jolgheh Rokh and Mashhad) in cold agro-climatic zone of Iran for two cropping cycle (2007-2009). However, in Tabriz and Ardabil field stations the genotypes were only evaluated in 2007-2008 cropping cycle. The experimental design used in all locations and cropping cycles was randomized complete block design with three replications. Combined analysis of variance performed assuming environment (years and locations) as random and genotypes as fixed factors. Results showed that there was no significant difference among the genotypes. However, the effect of environments and genotype × environment interaction were significant (P < 0.01). The genotype No. 16 with regression coefficient near to 1 and the lowest standard deviation from regression line determined as high yielding with high yield stability. Genotypes No. 18 and 11 with the lowest standard deviation from regression line and minimum regression coefficients using Eberhart and Russell method was determined as stable genotypes for unfavorable environment. Using Tai method, regression coefficients of barley genotypes No. 16, 18 and 11 showed that these genotypes were of high grain stability in comparison with other genotypes. In conclusion, comparison of the three regression methods showed that Tai method is the complementary method for other regression methods considering the biometrical aspects. Using three regression methods, the genotype No. 16 was determined as high yielding with high yield stability among all of the genotypes in all environments. The genotype No. 19 is recommended for high yielding environments and the genotypes No. 18 and 11 can be suggested for unfavorable conditions.