محاسبه كميت هاي كسوف حلقوي 29 شوال 681 ق./ 30 ژانويه 1283 م . در زيج محقق سلطاني شمس الدين محمد وابكنوي

wabkanawis calculations of the annular solar eclipse in 30the jan 1283 a.d./ 29 sbawwal 681 a.h. (141-172)

اين مقاله به بررسي نخستين گزارش علمي از يك كسوف حلقوي توسط شمس‌الدين محمد وابكنوي، از اخترشناسان دوره دوم رصدخانه مراغه، مي‌پردازد. وي گزارش كسوف حلقوي 29 شوال 681 ق./ 30 ژانويه 1283م. را در زيج محقّق سلطاني، مقاله3، باب 14 آورده است. در اينجا، داده‌هاي اوليه و فرآيند محاسباتي وي با توجه به مقادير جداول زيج ارايه و تحليل مي‌شود. بخش مربوط به گزارش كسوف حلقوي در زيج محقّق سلطاني تصحيح شده و در ضميمه مقاله آمده است. احتمالا گزارش وابكنوي از كسوف حلقوي 1283م. نخستين گزارش مشروح از محاسبه كميت‌هاي يك كسوف حلقوي، نخستين گزارش رصدي مكتوب برجاي‌مانده از آن به دست يك منجم حرفه‌اي، و نخستين پيش‌بيني علمي اين پديده در اخترشناسي باستان و ادوار ميانه است. در بعد تاريخي، امكان‌ناپذيري وجود كسوف حلقوي در بستر (context) نجومي بطلميوسي كه چارچوب اخترشناسي ادوار ميانه را شكل مي‌داده است، در بعد رصدي و مشاهداتي، بيان جزييات در گزارش رصدي وابكنوي و دقت قابل توجه آنها در مقايسه با مقادير نوين و در بعد محاسباتي ارايه مراحل محاسبه به صورت مفصل، ذكر داده‌هاي اوليه و داده‌هاي منتج در هر مرحله محاسبه كه امكان يك بررسي انتقادي را امكان‌پذير مي‌سازد دلايل اصلي اهميت پژوهش حاضر هستند.

W?bkanaw?’s Calculations of the Annular Solar Eclipse of 30 Jan 1283 A.D./ 29 shaww?l 681 A. H. S. Mohammad Mozaffari Assistant Professor, Department of the History of Astronomy, Research Institute for Astronomy and Astrophysics of Maragha (RIAAM), Maragha, Iran The paper presents a critical review of the iterative process used by Shams al-D?n Muhammad al-W?bkanaw? (Iran, Maragha, ca. 1260–1320) in order to compute the parameters of the annular solar eclipse of 30 January 1283 from the solar and lunar parameters obtained by Muhy? al-D?n al-Maghrib? (Maragha 1260–1274). Due to the impossibility of the annular eclipse in the Ptolemaic tradition, the position of this prediction in the context of medieval astronomy shall also be shortly discussed. Furthermore, since W?bkanaw? calls his observation as an evidence for the correctness of his prediction, the computed results have been compared with the true modern data, which established a remarkable agreement between them. Keywords: Annular Eclipse, Apparent Angular Diameter, Parallax, Maragha Astronomical Tradition, Shams al-D?n Muhammad al-W?bkanaw?, Z?j al-Muhakik al-Sul??n?