بررسي روايت داستان اسكندر و دارا در دو گزارش ابن مقفّع و فردوسي

Examining the Story of Alexander and Dara in the Two Accounts Given by Ibn-i Moghaffa’ and Ferdowsi

نهايه الارب في اخبار الفرس و العرب كتابي است كه نام نويسنده/ نويسندگان و زمان تاليف آن مبهم است. در فراهم آمدن اين كتاب، نويسندگاني همچون عامر شعبي، ايّوب بن قريّه، عبدالله بن مقفّع، اصمعي و ابوالبختري سهمي داشته اند و سه دوره زماني (سال 75هـ . ، پيش از سال 142هـ . و حدود سال هاي 170-193ه.) را مي توان براي تاليف آن درنظر گرفت. به هر روي اين كتاب - به ويژه بخش هايي كه از زبان ابن مقفّع روايت شده است- مهم ترين منبع در شناخت سيرالملوك وي و به تبع آن خداي نامه دوره ساساني است. از آن جا كه شاهنامه فردوسي نيز با واسطه شاهنامه ابومنصوري به خداي نامه مي‌رسد، داستان دارا و اسكندر از نهايه الارب و شاهنامه برگزيده شده تا بتوان به سرچشمه اصلي اين دو روايت پي برد. با بررسي تطبيقي داستان اسكندر و دارا در اين دو كتاب مي توان دريافت كه روايت فردوسي در هسته اصلي داستان، دقيقا همان روايت ابن مقفّع است، اما فردوسي با نگرش داستاني مطالبي را كه به كار وي نمي آمده، حذف كرده و در عوض جزيياتي را به آن افزوده است.

Nihayatu’l- irab fi akhbare’l -fors va’l- arab is the name of a book whose author(s) and the authoring time are uncertain. In compiling this book, authors such as ’Amer Sha’bi , Ayyoub ibn-i Gherriyah, Abdullah ibn-i Moghafa’, Asma’i and Ab ol-bakhtary have contributed. There are three different speculations concerning the time of authorship: 1) 75 A.H. 2) before the year 142 A.H. 3) around 170-193 A.H. However, this book-- especially the parts narrated by ibn-i Moghafa’—are the most important sources in our understanding Siyar ol-molouk and subsequently the Khoday-name in the Sassanid period. Since Ferdowsi’s Shah-name is also connected to the Khoday-name through the Abu-Mansouri Shah-name, the story of Dara and Alexander have been chosen from Nihayatu’l- irab and the Shah-name in order to determine the main source of the two narratives. The comparative study of the structure of the story of Alexander and Dara in these two books reveals that Ferdowsi’s account is exactly like ibn-i Moghafa’s but Ferdowsi has eliminated some details and has added some more to serve his storytelling purposes.