بن مايه آيين‌هاي مهر و زرتشت در هفت پيكر نظامي

Mithraic and Zoroastrian Motifs in Nizami`s Haft Paikar (Seven Beauties)

تاثير آيين مهري و مزديسنا در ادبيات فارسي نتيجه تاثير آن در فرهنگ ايراني است. نظامي، منظومه سراي برجسته ايراني(535 – 607 هـ . ق.) هم هنگام آفرينش داستان درباره دو پادشاه دوره ساساني، يعني خسرو پرويز در منظومه خسرو و شيرين و بهرام گور در منظومه هفت پيكر، از بن مايه‌هاي آيين‌هايي چون آيين مهري و آيين زرتشتي به صورتي استعاري و رمزي سود برده است. در اين مقاله برخي از بهره وري‌هاي نظامي از قابليت‌هاي نمادين اين آيين‌ها بررسي شده است. استفاده از داستان زندگي بهرام پنجم به عنوان داستان مركزي و هاله پرمعناي نام بهرام در آيين مهري و مزديسنا، همچنين انتخاب گنبد و بسامد فراوان آن در اين داستان كه به معني آتشگاه است، براي قصرهاي هفتگانه هفت شاهدخت، اهميّت عدد هفت در آيين‌هاي بهي و ميترايي، همچنين مقايسه نقش هفت شاهدخت بر گنبد كاخ خورنق با نقاشي‌هاي مهريان بر سقف مهرابه‌ها، تطبيق هفت مرحله آيين مهري با گذر بهرام از هفت گنبد، نمونه نشانه‌هايي از كاركرد نمادين اين آيين‌ها در هفت پيكر نظامي است.

Mithraism and Zoroastrianism, the ancient Iranian religions, are rooted in the culture of this country; consequently, their reflections are vividly evident in Persian literature. The prominent Iranian poet Nizami Ganjavi utilized these cults allegorically and symbolically in his two prominent versified stories of Haft Paikar, and Khosro and Shirin. This paper aims at discussing the primary samples of allegorical and symbolic uses in Nizami’s Haft Paikar, a number of which are as follows: Bahram in his multiple aspects as the name of a deity in Mithraism and a king in Zoroastrianism; the frequent use of Gonbad standing for the fire temple in the story; Seven Palaces for seven Princesses; seven as a significant number in Mithraism and Zoroastrianism; the comparison of the seven princesses’ portraits on the Khovarnagh palace ceiling with the seven stars on Mithraic temples; and finally an analogy between Bahram’s passage from the first Gonbad to the seventh in Nizami’s story with the initiation rituals of going through seven steps in Mithraic tradition