صحت يا فساد عقد استصناع (ديدگاه فقهاي اماميه،‌ مذاهب اربعه و حقوق ايران)

Legitimacy or Illegitimacy of the

قرارداد استصناع يا سفارشِ ساخت از قراردادهايي است كه امروزه به دليل كاربرد وسيع اين عقد در بسياري از جوامع در عرصه نيازهاي شخصي و اجتماعي به صورتي گسترده رواج دارد. امروزه بسياري از شركت‌ها، نهادها و موسسات، كالاهايي را تقاضا مي‌كنند كه نه‌تنها هم اكنون موجود نيست؛ بلكه از ابتدا تا انتها بايد اجزاي آن با ويژگي‌هاي مورد نظر، طراحي و ساخته شود. در اين موارد شركت سازنده، اگر سفارش ساخت نداشته باشد، تن به ساخت اين كالا نمي‌دهد. از آن‌جا كه در ماده ?? قانون برنامه پنجم توسعه جمهوري اسلامي ايران، عقد استصناع به عقود مندرج در فصل سوم قانون عمليات بانكي بدون ربا اضافه گرديد، بررسي مباني صحت اين عقد از اهميت به سزايي برخوردار است. در اين تحقيق به دنبال پاسخ به اين سوالات هستيم كه آيا عقد استصناع نزد متقدمين از فقهاي اماميه و مذاهب اربعه‌ اهل سنت از مشروعيت برخوردار است؟ آيا وحدت نظري در اين زمينه وجود دارد؟ جايگاه عقد استصناع در حقوق ايران چگونه است؟ نتايج به‌دست آمده، حكايت از صحت عقد استصناع دارد و دلايل عدم‌صحت عقد استصناع توسط شيخ طوسي قابل مناقشه است. گرچه دلايل ارايه‌شده براي صحت عقد استصناع، توسط عالمان حنفي نيز قابل پذيرش نيست. ولي در عين حال، اصول و ضوابط فقهي بر صحت اين عقد دلالت دارد.

Contract of istisnaʹ or order of manufacture is one of the contracts which, nowadays, because of numerous uses made of it in many societies, is very popular to fulfill personal and social needs. Today, many companies, institutes, and firms demand items which are not only absent in the market but also they should be tailored and manufactured from the beginning to the end according to the demanded features. In such cases, if the manufacturer does not receive and order of manufacture, it will not accept to do so. In the Article 98 of the Fifth Plan of Development of the Islamic Republic of Iran, the contract of istisnaʹ was added to the contracts included in the Chapter Three of the usury free banking act. Thus, study of foundations of legitimacy of this contract is of paramount importance. In the present study, we are seeking to find replies for these questions: is the contract legitimate according to the earlier Imami jurists as well as earlier jurists of the four Sunni schools? Is there a theoretical agreement in this regard? What is the place of the contract of istisnaʹ in Iranian Law? Results suggest that the contract of istisnaʹ is legitimate; and arguments posed for its illegitimacy by Shaykh Tusi (reh) are disputable. Though arguments posed by Hanafi jurists for legitimacy of the contract of istisnaʹ cannot be accepted, juridical principles and rules show that this contract is legitimate.