روند بهبود امور زردشتيان ايران و حذف جزيه از ايشان در دوره ناصرالدين شاه

The Process of Improving the Status of Zoroastrians in Iran and the Abolition of Jezyah During the reign of Nāser al-Din Shāh (Based on the Recent Documents Discovered in Yazd)

جزيه، يكي از وجوه نظام مالياتي بود كه بر اقليت‌هاي ديني اعمال مي‌شد. سير تحوّلاتي كه طي دوره قاجار در ايران رخ داد، به ويژه ارتباط با خارجي‌ها منجر به حذف بسياري از سازوكارها در رابطه با اقليت‌هاي ديني شد. جزيه نمونه بارز اين تحوّلات است. البته در آغاز نوگرايي در ايران به همت ميرزا عيسي قايم مقام و احتمالاً به درخواست اروپاييان، جزيه از اقليت مسيحي ايران برداشته شد، امّا زردشتيان به شدّت از اين رويّه رنج مي‌بردند، زيرا علاوه بر جزيه، انواع و اقسام تحميلات بر آنان روا داشته مي‌شد. افزايش رفت و آمدها به خارج از كشور منجر به اطلاع پارسيان هند از اوضاع رقّت‌بار هم‌كيشان خود شد؛ آنان با «ايجاد انجمن رفاه زردشتيان» و به دنبال آن بنگاه‌هاي خيريه و فرستادن نماينده‌اي از جانب خود به ايران، مجدّانه براي بهبود وضعيت زرتشتيان كوشيدند. مانكجي نماينـده پارسيان به ايران آمد و با پرداخت مبالغ هنگفت توانست طي بيش از سه دهه تلاش نه تنها جزيه را از زردشتيان بردارد، بلكه با حمايت‌هاي همه جانبه، سطح فكري، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي آنان را نيز بالا برد. مقاله حاضر بر پايه اسنادي نوشته شده كه اصل آنها در اختيار نگارنده است و تاكنون انتشار نيافته است.

Jezyah had been part of the tax system imposed on religious minorities. From the very first days of its introduction to Islam, it was addressed to as demeaning and humiliating towards religious minorities. The abolition of many laws concerning religious minorities was the result of some developments in Iran, especially in foreign relationships during the Qajar era. Jezyah is a prominent example of these developments. On the dawn of modernization in Iran, by the efforts of Mirza ‘Isa Qaem Maqam and probably on the request of European, Jezyah was abolished for Christians but Zoroastrians were still severely suffering because, in addition to Jezyah, they were under several other enforcements. With the rise in abroad journeys, Parsis of India became informed about the deplorable situation of their Iranian coreligionists. They founded “ Zoroastrians Welfare Society” and following that, Charity Institution, sent representatives to Iran and diligently endeavored to make improvements in their status. Parsis’ representative, Mankji came to Iran and after more than three decades of effort and paying huge amounts of money, not only succeeded in abolishing Jezyah for Zoroastrians but, with multilateral supports, improved their cultural, social and economic status. The present article has been prepared based on some original, unpublished documents in possession of the writer.