بررسي محدوديت‌هاي شناخت تحوّلات ايران عصر سلجوقي

Investigation into the Limitations of Understanding Iran’s Developments in Seljuq Era

شناخت رويدادها و تحوّلات تاريخي ايران عصر سلجوقي، در قياس با ديگر ادوار تاريخي ايران دوره اسلامي، به جهت ويژگي‌هاي خاص حاكم بر تاريخ‌نگاري و منابع تاريخي اين دوره، دچار برخي محدوديت‌ها و كاستي‌هاي اساسي است. فقدان سياست رسمي دولت سلجوقي در حمايت از تاريخ‌نگاري و دوري غالب مورّخين اين دوره از مراكز سياسي و تصميم‌گيري‌هاي حكومتي و به تبع آن، عدم دسترسي آنان به اسناد، اخبار و رويدادهاي مرتبط با سياست‌هاي دولت، منجر به آن شده است كه تاريخ‌نگاري عصر سلجوقي، متّكي بر مجموعه‌اي از اخبار كلّي و پراكنده از رخدادهاي تاريخي اين دوره باشد. همچنين غالب آثار موجود تاريخي اين دوره در اواخر حكومت سلجوقيان عراق و در غرب قلمرو سلجوقيان در حوزه‌هاي اداري و سياسي عراقين عرب و عجم به نگارش درآمده و اين امر، منجر به آن شده است كه ما در مورد نيمه اول حكومت سلجوقيان و تحوّلات نواحي شرقي قلمرو آنان اطلاعاتي اندك و پراكنده داشته باشيم. علاوه بر اين‌ها، متاسفانه تعدادي از مهم‌ترين آثار تاريخي تاليف يافته در عصر سلجوقي در گذر زمان از بين رفته و تنها اسامي و برخي اخبار كلّي از آنها در معدودي از آثار تاريخي و ادبي متاخر باقي مانده و همين مسيله هم مشكلات شناخت تاريخ تحوّلات اين دوره را مضاعف كرده است.

Understanding the historical events and developments of Iran during Seljuq era sustains some major limitations and deficiencies comparing with other historical periods of Iran after the advent of Islam, due to certain circumstances of historiography and historical resources of that time. Lack of formal policy of Seljuq rulers in supporting historians and avoidance of the majority of historians from political and governmental decision-making centers, and consequently their non-access to the documents, news, and events pertinent to ruling policies, have all led the historiography of this era to be founded on a cluster of holistic and scattered news about the historical events of that period. Furthermore, most of the historical works of that era were composed during the end of Seljuq ruling in Iraq and in western territories and only focus on administrative and political areas of Iraq-e Arab and and Iraq-e ʹAjam. This fact has caused us to have merely a fragment of scattered information about the first half of Seljuqs’ rule and developments in eastern territories of their dominion. Besides, unfortunately a number of the most important historical works compiled during that era have been destroyed in the course of time and only names and some general pieces of news about them remained in a few historical and literary works and this issue has doubled the problems of studying the history of developments during that era.