پردازش و مديريت اطلاعات: از عرصه آموزش تا قلمرو پژوهش و نشر

امروزه، ارزش اطلاعات به‌منزله يك كالاي حياتي و راهبردي مورد توافق همگان است. كارهاي مختلفي كه روي اطلاعات صورت مي‌گيرد، شامل فرايند يا فرايندهايي است كه به آن پردازش و مديريت اطلاعات مي‌گوييم. با توسعه منابع، فنّاوري‌ها، و محيط اطلاعاتي و در نتيجه، با گسترش انواع نظام‌ها و پايگاه‌هاي اطلاعاتي، توجه به پردازش و مديريت اطلاعات بيش از هر زمان ديگري مطرح است. رشد توجه به اين مقوله در سطوح گوناگون سازماني و ملّي قابل مشاهده است. در دو دهه اخير، ميزان سرمايه‌گذاري در صنعت اطلاعات و ايجاد انواع نظام‌ها و پايگاه‌هاي اطلاعاتي بي‌نظير بوده است. در اين قلمرو، تعداد بسيار زيادي از افراد، موسسه‌هاي دولتي و غيردولتي با تخصص‌هاي گوناگون مشغول به‌كار هستند. بديهي است كارآمدي دست‌اندركاران اين عرصه نيازمند برنامه‌هاي آموزشي گسترده و نوين است. نگاهي به برنامه‌هاي آموزشي دانشكده‌هاي كتابداري و اطلاع‌رساني و نيز علوم رايانه در بسياري از كشورها، به‌ويژه كشورهايي كه در اين زمينه پيشرفته به‌شمار مي‌آيند، نشان مي‌دهد كه گستردگي و تخصص‌گرايي در قلمرو پردازش و مديريت اطلاعات و نيز توجه به مفاهيم و زمينه‌هاي نوين تا چه اندازه از رشد برخوردار بوده است. آشكار است كه برنامه‌هاي آموزشي كارآمد بايد از اثربخشي لازم نيز برخوردار باشند. در اين مورد نيز مي‌توان به اين نكته اشاره كرد كه بدون ترديد، موفقيت افراد و مراكز دولتي و غيردولتي در طراحي و ايجاد انواع نظام‌ها و پايگاه‌هاي اطلاعاتي و نيز در مديريت اطلاعات مديون برنامه‌هاي آموزشي است. اين پيشرفت‌ها را نه تنها در كشورهاي پيشرفته، در ايران نيز مي‌توان شاهد بود. اما، زمينه ديگر اثربخشي برنامه‌هاي آموزشي را مي‌توان در عرصه پژوهش رديابي نمود. نخستين نمودهاي فعاليت‌هاي پژوهشي در مقاله‌هاي كلاسي و بعد در پايان‌نامه‌هاي دانشجويي بروز مي‌كند. هرچند كه اين نوع فعاليت پژوهشي را بايد به‌منزله آغاز يا تمرين به‌شمار آورد، درواقع نوعي توانمندسازي براي آينده است. اين حقيقت مورد توافق همگان است كه توسعه فنّاوري اطلاعات و ارتباطات به‌طور كلي و پيشرفت‌هاي فنون پردازش و مديريت اطلاعات به‌طور ويژه وابسته به فعاليت‌هاي پژوهشي افراد و مراكز در يك فضاي رقابتي تنگاتنگ است. به‌بيان ديگر، همه آنچه را كه به‌منزله تحول و نوآوري در قلمرو پردازش و مديريت اطلاعات شاهد هستيم، بدون داشتن برنامه‌هاي آموزشي كارآمد و نيز فعاليت‌هاي پژوهشي قابل تحقق نخواهد بود.