تاملي در نگرش فيض كاشاني به عرفان و تصوف

A Reflection on Faiz Kashani‘s Approach to Mysticism and Sufism

چكيده: محمد بن مرتضي مشهور به ملا محسن فيض كاشاني (1007- 1901ق) فقيه، محدث، مفسر، فيلسوف و عارف بزرگ اماميه در سده يازدهم هجري، به دليل جامعيت علمي اش صاحب آثار گران بهايي در علوم مختلف اسلامي است. يكي از جنبه هاي علمي فيض، عرفان و تصوف است كه در اين زمينه آثار ارزشمندي از خود به يادگار گذاشته است. فيض در آثار خود گرايش خويش را به تصوف و صوفيان نشان داده و از آن ها دفاع نموده است. درعين حال صوفي-نماها و علماي ظاهري عصر خود را مورد انتقاد قرار داده است. اما بايد توجه داشت كه گرايش فيض به تصوف و دفاع وي از صوفيان داراي شدت و ضعف بوده است و به عبارتي فيض بين سال هاي 1030 – 1065ق به دفاع از صوفيان پرداخته است و از اين دهه به بعد، همراه با شدت گرفتن گرايش وي به قرآن و احاديث، از گرايش هاي صوفيانه كاسته و به مباحث عرفاني توجه بيشتري نموده و اين همراهي عرفان و قرآن همواره با فيض بوده است. به نظر مي رسد وي در عرفان و تصوف بيشتر متاثر از ملاصدرا، غزالي، ابن عربي و شارحان وي، بخصوص جامي و سيد حيدر آملي بوده است. اين مقاله بر آن است تا نگرش فيض كاشاني به تصوف و عرفان و تاثيراتي را كه در اين زمينه از ديگران پذيرفته است، بررسي نمايد.

Abstract: Mohammad bin Mortada, better known as Mulla Mohsen Faiz Kashani (901-1007 hegira), was a renowned jurisprudent, transmitter of tradition, exegete, philosopher and Gnostic of Imamiyeh in the 11th century hegira and wrote a large number of books because of his comprehensive command of different Islamic fields. His inclination to Sufis and mysticism is clear in his works in which he has defended them. At the same time he has criticized the pseudo-Sufis and superficial Ulama of his time. However, it should be borne in mind that his inclination and defense of Sufis had its ups and down. In other words, Faiz defended the Sufis between 1030 and 1065 hegira and then on with inclining towards the Quran and Tradition, his Sufi inclination declined and paid more attention to mystical issues and this companionship of mysticism and Quran was always blissful. It seems that in his mysticism, he was mainly influenced by Mulla Sadra, Gazzali, Ibn Arabi and his expositors, particularly Jami and Seyed Heidar Ameli. The main thrust of the present paper is to study the approach of Faiz Kashani to mysticism and Sufism and the influence of others on him.