عمروبن بحر جاحظ (255-150ه)(868-767م)اديبِ فيلسوف (بخش نخست)

Amr Ibn Bahr Al- Jahiz

جاحظ مانند ولتر، نويسنده سرشناس فرانسوي، اديبِ فيلسوف است، يعني بعد ادبي وي بر بعد فلسفي اش غالب است. او مانند ساير اديبان و نويسندگان بزرگ جهان به همه علوم و معارف عصرش اعمّ از فلسفه و كلام و سياست و اقسام و الوان آداب و اديان و مذاهب اشراف داشته و در برخي از آنها ماهر و حاذق بوده وكتاب و رساله نوشته است. بزرگترين امتياز جاحظ در ميان نويسندگان عهد قديم در اين است كه او مانند نويسندگان معروف عهد جديد و معاصر درباره واقعيّات زندگي و مسايل روز جامعه از قبيل برتري نژادي، اختلافات ديني و مذهبي و خصوصيات صنفي و حتّي اخلاق و رفتار افراد انديشيده و به جامعه آرماني و به اصطلاح مدينه فاضله عنايت نكرده است. او نمي خواسته در ذهن خود جامعه‌اي آرماني بسازد و انسانها را به سوي آن سوق دهد، بلكه وجهه همّتش تنها شناختن و شناساندن جامعه موجود عصرش بوده است. او در تفكّرات و تامّلات فلسفي خود نيز مانند فيلسوفان طبيعت‌شناس يونان پيش از سقراط درباره واقعيّات محسوس و ملموس انديشيده و از تفكّر و بحث درخصوص كليّات و انتزاعيّات ماوراي حس و محسوسات خودداري كرده است. جاحظ نويسنده و فيلسوفي شاد و خندان بوده، به تمام شيون حيات عشق مي‌ورزيده و مانند ولتر هم خود مي‌خنديده و هم ديگران را مي‌خندانده است.

Like Volter, French salient author, Al- Jahiz is a philosopher literate; namely, literary dimension of his personality predominates over his philosophical character. Like other great literati and writer of the world, he was a master in all sciences and knowledge of his age including philosophy, speech, politics, and a verity of customs, beliefs and religions and in some of them he was skillful and adroit and wrote books and pamphlets. Among classic writers, the main advantage of Al- Jahiz was in that like the contransitory and modern well- known authors, he has pondered about realities of life and daily problems of community including racism, differences in religions and beliefs and caste characteristics and even morality and behavior of individuals while ignoring ideal community or so-called Utopia. He did not intend to create an ideal socity in his mind in order to laed people toward such community, but instead he made effort only to identify and making the community known at his time. In his philosophical thoughts and contemplations, he was thinking about sensible and tangible realities like Greek naturalist philosophers before Socrates while he has avoided from metaphysical generalities and abstractions beyond feeling and senses. Al-Jahiz was a mirthful and smiley writer and philosopher and loved all states of life and like Volter; he both laughed himself and made the others to laugh.