بررسي عوامل تاثيرگذار بر تغيير بستر رودخانه مرزي هريرود در شمال شرق كشور

The Survey Elements of Effect on River Border Change of Haryrud in Northeast IRAN

يكي از مشكلات عمده مرزهاي كشور از نظر ژيوپلتيك، درنظر گرفتن رودخانه‌ها به عنوان يكي از پديده‌هاي ديناميكي براي تعيين مرز بوده كه تقريبا در اغلب مناطق كشور معضلات و منازعات ويژه‌اي را به وجود آورده است. طي چند دهه اخير به دليل خشكسالي‌هاي شديد حاكم بر استان‌هاي خراسان رضوي و شمالي تعداد زيادي از رودخانه‌هاي مرزي مانند هريرود، سومبار و اترك با تغيير بستر شديد همراه شده‌اند و پيامدهاي زيادي را به بار آورده‌اند. منطقه مورد پژوهش، بخشي از حوضه آبريز تجن، منطبق بر رودخانه مرزي هريرود به طول78كيلومتر مي‌باشد كه مرز طبيعي جمهوري اسلامي‌ايران و جمهوري تركمنستان را تشكيل مي‌دهد. در اين مطالعه از طريق روش تجربي– تحليلي و با تكيه بر عمليات ميداني و در نظر گرفتن شاخص‌هاي مآندرشدگي و تغيير بستر رودخانه اقدام گرديد. مهم‌ترين عوامل مداخله گر در منطقه عبارت بودند از، عوامل طبيعي(گسل هريرود، ژنتيك رودخانه، شرايط فيزيوگرافي و هيدرولوژيكي منطقه، منابع خاك و ليتولوژي)و عوامل آنتروپوژن(سكونتگاه‌هاي مرزي و تراكم جمعيت، تشديد كاربري و تخريب پوشش گياهي، شخم اراضي) در تغيير بستر رودخانه هريرود است. بررسي‌هاي انجام شده در محدوده مطالعاتي نشان داد كه طي سه دهه اخير، خسارات وارده ناشي از روند تغيير بستر رودخانه هريرود بي‌سابقه بوده است. به طوري كه آسيب ديدگي‌هاي جّدي به جاده مرزي، كنده شدن و تخريب ميله‌هاي مرزي، فرسايش خاك و آسيب ديدگي سكونتگاه‌هاي روستايي و پاسگاه‌هاي مرزباني از آثار مستقيم تغييرات مورفوديناميكي هريرود است. در اين راستا نقش عوامل آنتروپوژن بيش از ساير عوامل طبيعي بوده است. بنابراين فرآيندهاي مآندرشدگي و فلش سيلاب‌هاي سالانه مي‌تواند سريعا خط مرزي را تغيير داده و منجر به مناقشات ژيوپلتيك و حتي سياسي در مرز شده واميد است در زمينه مديريت كنترل رودخانه‌هاي مرزي از طريق همگرايي با كشورهاي همسايه تدابير ويژه‌اي، اتخاذ گردد تا اين عامل ديناميكي تعيين مرز(يعني رودخانه‌ها)قابل كنترل شوند.

The dynamic of rivers from problems is river border in country and effect on border line change.This problem conclution geopolitical and polotical and economical effects. Meandering Haryrud in down river from Pole– Khaton to Sarrakhs (more long 80 km) leading border line changes. The important of problem : Demolation of border index, disaster of settelment and roads and Gaspipline and soil erosion , in two decades is nambers rivers border in Northeast of country (intance: Haryrud, Sombar, Attrac) have riverbed change and problems of geopolitical and economical . Neverless is neccesary rivers border management from joint works country side in this paper result anthropogenic factors from importance meandering and bed borders in area .