تاملي بر مفهوم شطح و بررسي برخي از علل آن در زبان عرفا

A Reflection on Shath and Its Causes in Mystical Language

چكيده: در مواجهه با آثار عرفاني يكي از مهم‌ترين مسايلي كه توجه محقق اين حوزه را به‌خود معطوف مي‌دارد وجود برخي از تناقضات منطقي و تصريح بر پاره‌اي عبارات است كه به‌ظاهر با مباني منطقي و به‌تبع آن با موازين شرعي همخواني ندارد. اين اشارات فارغ از اينكه با چه زباني بيان مي‌شوند، از يك وجه مشترك برخوردارند و آن اينكه نظم حاصل از موازين تشريعي اديان را در ساحت فردي و در حوزه اجتماعي به‌هم‌مي‌زنند. اينكه اين عبارات و اشارات چيستند و حاصل چه نوعي از تجربه‌اند شايد به حل مسيله كمك كند اما، در نتيجه آن تاثيري نخواهد گذاشت؛ زيرا همواره نوك پيكان شطح‌گويان متوجه نظام عقيدتي حاكم بر جامعه بوده و تيغ تيز تكفير ارباب ديانت نيز شطح‌گويان را به مخاطره افكنده است. زماني «انالحق‌گويي» حلاج و «سبحاني ما اعظم شاني» بايزيد متضمن پرداخت بهايي گزاف بوده و زماني ديگر، بيان حقايق طبيعي از‌سوي گاليله به‌منزله شطحيات بوده است. در اين مقاله در پي مرور برخي از لايه‌هاي زيرين و پديدآور اين بخش ممنوعه از عرفان اسلامي و بازتاب آن‌ها در آراي امام خميني(س) برآمده‌ايم

One of the important issues that has drawn the attention of the scholars in studying mystical works is the existence of some of the logical contradictions and emphasis on some phrases which are not apparently compatible with logical principles and consequently with religious criteria. Regardless of the language in which they are expressed, these allusions enjoy one common characterizes, that is, they disturb the discipline based on canonical measures at the individual and social levels. What can be useful in this regard is to understand the nature of these phrases and allusions as well as the experience from which they stem. However this will not leave any impact on its result, for the ruling systems have always been the main target of those who utter Shath. Also the excommunication sword of the religious leaders has always endangered the lives of those who utter shath. At a certain stage of time when Hallaj said "I am the Truth", he had to pay dearly for it and at another time Galilee had to pay costly for announcing a natural law. Attempts have been made in the present paper to review some of the inner layers of the foundations of this forbidden section of Islamic mysticism and its reflection in viewpoints of Imam Khomeini.