ارزيابي شيوه‌هاي طبقه‌بندي طرح و نقش فرش ايران

Assessment of Classification Methods for Designs and Motifs of Iran’s Carpet

تدوين نشدن كتب و مباحث هنرهاي سنتي (خصوصاً فرش دستباف) براساس شيوه‌هاي علمي، همواره از جمله مواردي است كه ذهن را به خود مشغول مي‌نمايد. سال‌هاست كه ادبيات نوشتاري در زمينه طرح و نقش فرش به‌گونه‌اي عجيب بدون ساختار و توام با نواقص بسيار ارايه مي‌گردد و هر يك از بزرگان صاحب‌قلم در اين حوزه از ظن خود – چه درست و چه نادرست - بر آن افزوده‌اند و آشنا و بيگانه پاي در جاي پاي ديگري - ولو در راهي نادرست - مي‌گذارند. اين مقاله تلاشي كوچك را در راه پروراندن اين نگاه آغاز نموده است كه: جهت شناخت و طبقه‌بندي «طرح» و «نقش» قالي ايران نيازمند ساختار‌هايي متقن و محكم هستيم. مرور بخش‌هايي از كتاب‌هايي كه از طرح و نقش نام برده و براي آنها طبقه‌بندي معرفي مي‌كنند، نشانگر نا‌همگوني تعاريف، نامشخص بودن مآخذ و ساختار‌ها و همچنين تفاوت‌هاي فاحش آنها با يكديگر است، چنانكه گويي براي طرح و نقش تنها مجموعه‌اي از عنوان‌ها و بدون هيچ هدفي شناختي و محتوايي گردآوري شده است. هيچ يك از اين طبقه‌بندي‌ها اتكا علمي لازم را دارا نيست، از اين رو در پي شناخت طرح و نقش مي‌بايد شيوه و تعاريفي را اتخاذ نمود كه جامعيت لازم را دارا باشد و فاقد بياني صرفاً توصيفي و سليقه‌اي باشد. از اين رو اين نوشتار نتيجتاً اين نظر را مطرح مي‌كند كه «طرح» را مي‌توان معماري و تصوير كلي نقش‌هاي جاي گرفته در يك متن دانست و «نقش» را عنصري خواند كه با توانمندي‌هاي خاص خود، طرح را مي‌آرايد.

Books and topics of traditional arts (especially hand-made carpet) have not been compiled based on scientific methods. For years, the literature of carpet design and motif is strangely non-structural and full of deficiencies; even the major writers of the field follow in others’ footsteps. This article tries to prepare the ground for a different viewpoint: a better understanding and classification of “design” and “motif” in Iranian carpets requires solid and reliable bases. Review of those books which have mentioned designs and motifs and have introduced a classification for them reveals that the definitions are heterogenic, references and structures are unknown and there are many sharp and tremendous differences among them, as if there is no cognitive and conceptual objective to be drawn from such classifications. None of such categories can be regarded as scientific, therefore design and motif shall be defined using comprehensive methods but not merely descriptive ones. Ultimately this paper proposes that “design” can be considered as the architecture and overall image of those motifs included in a text, while “motif” can be regarded as the element which portrays the design by means of its capabilities.