ارزيابي تاثيرات اقدامات آبخيزداري با استفاده از برنامه WOCAT در حوزه آبخيز نسيم آباد، شمال غرب شيراز

Evaluation of Watershed measure Impacts using WOCAT program in the Nasim-Abad watershed, southwest of Shiraz

سرمايه گذاري در اقدامات حفاظت آب و خاك نيازمند بررسي دقيق و طراحي بر مبناي تجربيات ثبت شده و ارزيابي اثرات و منافع حاصل از اقدامات است. معرفي اقدامات موفق، نيازمند ارزيابي پروژه هاي حفاظت آب و خاك توسط يك روش استاندارد و يكسان، توسط تمامي متخصصان در مناطق مختلف كشور است. در اين تحقيق اقدامات مكانيكي حفاظت آب و خاك از نوع سدهاي سنگي- ملاتي در حوزه آبخيز نسيم آباد با اقليم نيمه مرطوب و بارش متوسط ساليانه 500 تا 700 ميلي متر در شمال غرب شيراز توسط برنامه جهانيWOCAT (World overview conservation approaches and technologies) مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفته است. ارزيابي از جنبه هاي مختلف اجتماعي، اقتصادي ، محيط طبيعي و انساني در قبل و بعد از اجرا صورت پذيرفته است. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان مي دهد كه به دليل چراي مفرط مراتع و تبديل آن ها در برخي نقاط به ديم زارهاي كم بازده، رواناب سطحي افزايش يافته است. تمركز رواناب سطحي افزايش يافته در بستر زهكش-هاي طبيعي حوزه آبخيز سبب ايجاد و گسترش فرسايش آبكندي شده است. براي كنترل فرسايش آبكندي، سدهاي سنگي ملاتي با ارتفاع متوسط يك متر و به حجم 34496 مترمكعب در فاصله سال هاي 1377 لغايت 1382 استفاده شده است. گرچه پيشاني آبكندها در بالاي شيب در حال عقب نشيني بوده اما رسوبات حاصل از فرسايش آبكندي در پشت سدهاي احداث شده ته نشين گرديده و سدهاي احداثي را كاملا پر كرده است. به دليل عدم بكارگيري بهره برداران در احداث سدهاي اصلاحي، دانش استفاده از اين فن آوري در آبخيز نسيم آباد در نزد بهره برداران ايجاد نشده و اين نوع فن آوري در اقتصاد محلي تاثيرگذار نبوده است. نسبت منفعت به هزينه در اين فن آوري معادل 1/ محاسبه شده و مبين اين مطلب است كه اين طرح از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نيست. از آنجا كه اين فن آوري نتوانسته گسترش فرسايش آبكندي را كاهش دهد لذا نمي توان اثرات مثبتي براي آن متصور بود مگر بدام انداختن بخشي از رسوبات توليد شده كه پس از پر شدن سدهاي احداثي، رسوبات را تحويل آبراهه هاي پايين دست خواهند داد. تحليل اثرات فيزيكي، اكولوژيك و اقتصادي نشان داد كه اين فن آوري فقط از ديدگاه رسوب قابل بازخورد است ولي از جنبه هاي اقتصادي، اكولوژيك و نگهداري قابل توجيه نيست.

Investment on soil and water conservation measures require detailed study and planning based on documented experiences and evaluation impacts and benefits of measures. Introducing success of measures needs evaluation of soil and water conservation projects by a standard and uniqe method by all experts in different regions of the country. In this research, mechanical measures of soil and water conservation in the form of rock-cemented dams were evaluated in the Nasim-abad watershed with semi-humid climate and mean annul precipitation between 500 and 700 in the northwest of Shiraz using global WOCAT( World Overview Conservation Approaches and Technologies) program. Evaluation in different aspects such as social, economic, physical and human environment before and after of applied technologies carried out. Results of this research revealed that surface runoff was increased due to over grazing and rangeland change to poor drylands. Increased surface runoff caused gully erosion on natural thalwegs. Rock-cemented dams with one meter height and a total volume of 34496 cm3 were applied to control gully erosion. Although gully headcut are retreating upslope, sediment due to gully erosion was deposited behind established dams and completely filled tham. Constructed dams were not established by watershed residents and they did not gain the knowledge of dam construction and the benefits of using them. Therefore, it can be said that the participation of land users was negligible in the phase of dams establishment. Also, the results of research indicated that benefit/cost ratio was about 0.1 that means this sort of project was not justifiable in view point of economy. As this technology could not mitigate gully development, there is not positive effects for dams unless sediment trapping. After filling dams, sediments flow over and reach to downstream rivers and Salman-e-farsi dam. Analysis of physical, ecological and economical impacts of dams construction indicated that this technology has positive feedback in view point of sediment trapping but it is not recommendable in view point of economic, ecologic and maintenance.