بررسي و تحليل كلام نفسي اشاعره و تاويل قرآن از نگاه علامه طبابايي

Investigation and Analysis of Ashʹʹarites’ Spiritual Theology and Ta’vil of the Quran from the Viewpoint of Allameh Tabatabaee

پس از راهيابي انديشه‌هاي ديني و فلسفي به حوزه تفكرات اسلامي كه ارمغان نهضت ترجمه در جهان اسلام بود ؛ نزاع انديشمندان مسلمان و رخداد تفريق آنان به فرقه‌هاي كلامي گوناگون پديد آمد . اولين مساله كلامي ، متاثر از بحث امتناع نسخ در كلام الهي كه در نزد يهوديان مطرح بود به صورت بحث « قدم و حدوث قرآن » نمود پيدا كرد. و به دنبال دخالت سياستمداران (عباسي) ، اين مساله ( كه ماهيتي مدرسه‌اي داشت و بايد در همين سطح باقي مي‌ماند) به فتنه فراگيري تبديل شد ، كه بعدها تحت عنوان « محنت قرآن » در تاريخ ثبت گرديد. متفكران اسلامي و عمدتاً اشاعره بحث قدم قرآن را تحت عنوان « كلام نفسي » تيوريزه كردند . در اين مقاله ضمن تبيين زواياي اين مساله ؛ ادعا شده است : كه « تاويل قرآن » از نگاه علامه طباطبايي(ره) در الميزان ؛ شكل تكامل يافته « كلام نفسي » اشاعره است . و برخي از خدشه‌هايي كه دانشمندان شيعي و معتزلي بر كلام نفسي وارد ساخته‌اند دامن‌گير اين نظريه نيز مي‌باشد.

Following the entry of religious and philosophical thoughts into the field of Islamic studies, which was a corollary of the translation movement in Muslim world, Muslim scholars got into a dispute with each other and were sectionalized into different theological schools. The first theological issue emanating from “the impossibility of abrogation in Divine Word”, which was debated among Jews, was called “qedam va huduth-e Quran” (eternity and temporal contingency of the Quran). And following the intervention of (Abbasid) politicians, this issue (which had a scholastic nature and had to be followed likewise) was turned into a wide sedition, which was later labeled “mehnat-e Quran” in the history. Islamic thinkers, particularly Ashʹarites, theorized qedam-e Quran (eternity of the Quran) as kalam-e nafsi (spiritual theology). Explicating different aspects of this issue, we claim, in this paper, that ta’vil of the Quran from Allameh Tabatabaee’s viewpoint in al-Mizan is an evolved form of Ashʹarites’s spiritual theology. And some of the criticisms that Shiite and Muʹtazilite scholars have leveled against spiritual theology concern this theory too.