عوامل جامعه‌شناختي تكوين روش‌شناسي تجربي در دوره اسلامي

A Sociological Analysis of the Formation of Empirical Methodology in the Islamic Period

اين مقاله با پذيرش رخداد رشد علمي در دوره طلايي اسلامي-ايراني و به ويژه سال هاي 500-130 هجري مي كوشد با نگاهي جامعه شناسي اين رخداد را بفهمد و تبيين كند. فهم رشد علمي، در واقع، به معناي شناخت فرايندهاي شكل گيري عناصر مختلف معرفت علمي و به طور خاص روش شناسي تجربي است. اين مطالعه، به تفكيك انواع رويكردهاي شناخت عقلاني در آن دوره مي پردازد و از آن ميان، بر علوم تجربي تاكيد مي كند. چارچوب نظري بر مبناي نظريات جامعه شناسي علم در مورد نفوذ فرهنگ در علم و به ويژه جامعه شناسي تفهمي علم در سنت وبر و مرتون فراهم آمده است. اين چارچوب، امكان شناخت عوامل فرهنگي دروني را، فراتر از تبادلات فرهنگي و انتقال علم از بيرون، فراهم مي سازد. اين مطالعه، با بررسي متون علوم طبيعي و علوم انساني در آن دوره نشان مي دهد كه چگونه روش شناسي تجربي دانش ها و از جمله دانش هاي تاريخي، جغرافيايي و مردم شناسي از تفسير اجتماعي از مذهب نبوي و به طور خاص، از عناصر فرهنگي تعلق، تسويه و تعارف در اخلاقيات شعوبيه تاثير پذيرفته است.

This article, using a sociological perspective, attempts to understand the application of empirical methods in the Iranian-Islamic golden age, especially during 130-500 Hegri. It distinguishes different approaches to rational knowledge and laying emphasis on empirical science in the mentioned period. The theoretical framework of the present paper is the sociology of science, especially the interpretative sociology of science in the Weberian and Mertonian traditions. This framework provides the possibility of studying internal cultural factors, beyond cultural exchange and external transfer of scientific knowledge. The author, through studying the history of natural sciences and humanities at the Iranian-Islamic golden age, shows how applying empirical methodology of science to, for example, historical, geographical, and anthropological knowledge, have been influenced by the social interpretation of prophetic religion. In particular, it is indicated that the cultural elements of social belonging, equality and mutual understanding of Shoobieh ethics influenced the above mentioned areas of scientific endeavor.