جدايي‌گزيني فضايي در مادرشهرها: تحليلي بر جغرافياي اجتماعي مادرشهر تهران

Spatial segregation in metropolis: an analysis of social geography of Tehran metropolis

جدايي گزيني فضايي در اكثر مادرشهرها موضوع درخور توجهي است؛ چرا كه از يك سو مستعد شكل-گيري آن هستند و از سويي، جهاني شدن اين فرايند را تقويت مي كند. هدف اين پژوهش، بررسي الگوهاي فضايي جدايي‌گزيني در مادرشهر تهران است. به همين منظور، هشت متغير شامل موقعيت شغلي، ميزان تحصيلات، كيفيت و مساحت مسكن، بُعد خانوار، سن سرپرست خانوار، قوميت و مذهب از داده هاي ثانويه (مركز آمار ايران، 1385) استخراج شد و با استفاده از شاخص جدايي گزيني فضايي دو‌گروهي، چندگروهي و بيضي انحراف استاندارد بررسي شد. نتايج گوياي جدايي گزيني فضايي در شهر تهران است؛ هرچند بين متغيرهاي مختلف تفاوت هايي وجود دارد. متغيرهاي مذهب و قوميت به‌ترتيب در مقايسه با ساير متغيرها ميزان بالاتري از جدايي‌گزيني دوگروهي و چند گروهي را نشان مي‌دهند. اما برخلاف نظريه همگون سازي فضايي، متغير مذهب الگوي متمركزتري را در مقايسه با قوميت داراست. همچنين، با استفاده از بيضي انحراف استاندارد مشخص شد كه تهران بر اساس متغير مساحت خانه‌، داراي ساختاري به‌شدت دوگانه است و بر‌خلاف نظريه هاي رايج، افزايش بُعد خانوار همراه با افزايش مساحت محل سكونت نيست؛ بلكه خانه هاي پرجمعيت و با مساحت كم در جنوب شهر و خانه هاي با مساحت بالا و خانواده هاي كم‌جمعيت در شمال شهر مستقر شده‌اند.

Spatial segregation in most metropolises is widely interesting issue because of their potential to foster segregation process and because of globalization impact to reinforce it. Goal of this paper is to study spatial patterns of segregation in Tehran metropolis. To examine segregation indices, we use three indices including two-group spatial segregation index, multi-group spatial segregation index and deviational ellipses respectively. The variables used for analysis from 2006 national census made by Statistics Centre of Iran and are organized in eight variables including: occupation, literacy, quality of home, area of house, family dimension, headship age, religion and ethnic status. Results show although different among variables, spatial segregation exists in Tehran. Compared with other variables, Religion and ethnicity have higher level, respectively, of two-group and multi-group spatial segregation. Despite spatial assimilation theory, religion exhibits more clustered pattern than ethnicity. Standard deviation ellipse indicates Tehran has strongly dual structure according to area of house. Also, unlike the discussed theories, increase in family size do not accompany increase in Area of house, then, sizable houses are occupied by married-couple households with few children and tend to move to North parts of the metropolis and married-couple households with more children has been deprived of ample houses and located in Northern Tehran.