تبيين فرآيند تحول روستا با بهره‌گيري از نظريه «چرخه‌ي حيات

Explanating the Process of Evolution of Rural Development, The Application of Life Cycle Theory

از آنجا كه روستا زاده دست انسان است، پس چون هر پديده زنده ديگر در فرايند «تحول » يا «شدن تاريخي» خود دوره‌هاي مختلفي را با فراز و فرودها سپري مي‌نمايد. به بيان ديگر، روستا در برهه‌اي از زمان بنابر ضرورت تاريخي و نياز انسان ظهور مي‌يابد، رشد مي‌كند و مدت‌هاي كم و بيش طولاني به حيات خود ادامه مي‌دهد. پاره‌اي از آن‌ها در يكديگر و يا در درون شهرها ادغام شده و يا با افزايش تعداد جمعيت، حيات و شكل جديدي را به نام شهر شروع مي نمايند. گروه ديگر از روستاها با تغيير يا محدوديت توانمندي محيط و گاه با سوانح طبيعي و يا تحول شرايط اقتصادي ـ اجتماعي، سياسي و نظامي (جنگ‌ها) جامعه روبرو مي‌شوند و دوران افول را در پيش گرفته و به مرور در معرض كاهش و نهايتا تخليه جمعيت قرار مي‌گيرند. اين گروه از روستاها بعضا به طور كامل از نقشه جغرافيا حذف شده و يا شكل جديدي از حيات را به نام مزرعه يا مكان توليدي آغاز مي نمايند. روستاهاي ايران نيز جدا از اين قانون نبوده‌اند، به گونه‌اي كه در نيم قرن اخير دستخوش عميق‌ترين زيرو‌روشدگي‌ها، درهم ريختن‌ها و دگرگوني‌ها در ابعاد فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و كالبدي قرار گرفته‌اند. چون شناخت و تبيين تحولات روستا در كانون مطالعات جغرافياي روستايي قرار دارد، لذا جغرافيدانان با تكيه بر تعاملات «ميان دانشي» و با بهره‌گيري از روش‌هاي علمي مختلف سعي به دريافت فرايند تحول روستا مي نمايند. نوشتار حاضر نيز كوششي است در اين راستا و پاسخ به دو پرسش زير: 1. با استفاده از« نظريه چرخه‌ي حيات» تا چه حد مي‌توان روش جديدي را پيش پاي محققين اين رشته و رشته‌هاي مرتبط با آن قرار داد؟ 2. آيا «نظريه چرخه‌ي حيات» از ظرفيت‌هاي لازم براي تبيين فرايند تحول روستا برخوردار مي‌باشد؟ از اين رو مقاله حاضر با تكيه بر روش توصيفي تحليلي سعي بر ارايه قابليت تعميم اين نظريه در تبيين فرايند تحول روستاها از منظر جغرافيايي دارد تا در صورت امكان به عنوان يك روش مفيد و نو به لحاظ كاربردي در اين زمينه طرح نمايد. بررسي انجام گرفته نشان داده است كه «نظريه چرخه حيات» علي‌رغم پاره‌اي از انتقادات و محدوديت‌ها(چون هر نظريه‌ي ديگر)، توانمندي (ظرفيت) بسيار خوبي براي تبيين و تحليل فرايند تحول روستا دارد. از اين رو به نظر مي رسد كه جغرافياي روستايي نيز مي‌تواند با بهره‌گيري از اين نظريه، (به گونه‌ي ميان دانشي) روش‌شناسي مناسبي را در اين راستا ارايه نمايد.

Village, like any other human phenomenon, has undergone various processes of change. As a historical necessity in relation to human needs, villages have appeared, developed and continued to survive. In this process, some of the villages amalgamated with each other or merged into nearby cities or as the result of population increase they transformed into new cities. In the process, some other encountered change or reduction in natural resources; local natural disasters; changes in socio-economic and political condition; and local periods of decline and even total abandonment, as a result of population decrease and mass emigration. These villages were either totally eliminated from geographical maps or began to adopt a new life, much or farms. The villages of Iran followed the same path. During past fifty years they have been under the deep changes and disorders in their social, cultural, economic and physical dimensions. Since identification and assessment of the rural changes is a part of rural geography studies, geographers using different methods, to explain the process of change in village life. This article is an endeavor to address the following two questions: 1. By using “Life Cycle Theory”, to what extent one can provide a new method of study in rural geography? 2. Dose the “Life Cycle Theory” have incidental capacity to explain the process of evaluation in village life? This article, by relying on descriptive – analytical method, intends to illustrate the capacity of this theory to generalize this process, from geographic point of view. The assessment carried out indicates, that in spite of few criticism and limitations. The “Life Cycle Theory” has a high capacity to define and analyze the process of village changes. Rural Geography by utilizing this theory can introduce an applicable methodology for studies of changes in village life in Iran. Key word: Life Cycle Theory, Rural Evaluation, Regeneration, Life Curve, Rural Development, Iran.